Verdeelmachine: eenmaal in geo-
vakblad
In het Tijdschrift voor Kadaster
Landmeetkunde kwam het woord
'verdeelmachine' vanaf 1887 veer
tien maal voor en meestal ook met
de naam De Koningh. In de latere
Nederlandse geo-vakbladen kwam
het woord tot heden nog maar één
maal voor. Dat was in 1969 in een
bijdrage over '150 jaar Kern' in
Zwitserland. Gememoreerd werd dat
de familie Kern ook speciale machi
nes voor eigen gebruik ontwikkelde,
waaronder 'de verdeelmachine voor
glazen randen, van welke machine
de hoogste precisie wordt geëist'
(Geodesia 1969-9, p. 185).
excursie aan de fabriek 'Physica' van De
Koningh. Daarin staat dat de (cirkel)verdeel-
machine door de eigenaar zelf was gemaakt. In
1915/1916 bleek uit bijdragen van T. Polée dat
de cirkelverdeelmachine met centesimaal ver-
deelde rand tijdelijk aangepast voor méér dan
voor eigen productie werd benut; het was zelfs
een onderzoeksinstrument voor sextanten!
Onthulling
Vervolgens werden in een museale ruimte de
afgedekte nauwkeurige cirkel- en lineaire
verdeelmachines onthuld door een gelukkige
Peter de Koningh. Pieter van Leijsen informeer
de daarna de aanwezigen over de werking:
graveerunits met stiften zijn gemonteerd op
ijzeren bruggen waaronder de rand kan worden
verdraaid of verschoven. Bij de cirkelverdeel-
machine worden streepjes in de cirkelrand ge
graveerd met een nauwkeurigheid van 0,05
graad. Voor een hele (sexagesimale) cirkel werd
deze handeling 720 maal handmatig uitgevoerd!
Bij de lineaire verdeelmachine werd met een
volledige draai van een handwiel het plateau
met het te graveren object 1 mm verschoven.
(De bijbehorende cijfers werden vervolgens met
een andere machine gegraveerd.) Van Leijsen
lichtte ook de restauratie toe: 'Tot het kleinste
schroefje zijn de machines uit elkaar geweest.'
Tal van foto's werden daarbij gemaakt om de
latere montage mogelijk te maken. De lineaire
verdeelmachine werd trouwens in 1925 door
opa De Koningh gekocht bij de firma G. Kesel
in Kempten (D). Tot slot werd de verdere
historische collectie (weer) bekeken en werd er
nagepraat met een hapje en een drankje.
48
Opvolgend gebeuren bij de lineaire verdeelmachine uit 1925.
Geodeet-restaurator Pieter van Leijsen moest ook
afscheid nemen van de essentiële graveernaalden.
2018-2 De Hollandse Cirkel
