het radiotijdsignaal van de Eiffeltoren wa
ren landmeters getraind in het astronomisch
vaststellen van de plaatselijke tijd.
Na gebruik van het radiotijdsignaal begin 20e
eeuw werd de ijking van chronometers simpe
ler. Tegenwoordig gebruiken we het tijdsignaal
van het Global Navigation Satellite System
(GNSS).
Leuk is de map berekeningen van de metin
gen, uitgevoerd met het Stückrath-toestel (die
niet voor het verslag gebruikt zijn), met een
brief van de Leidse Sterrenwacht:
Sterrenwacht 3 februari 1919. Amice. De con
ciërgedie hier gedurende het seinen aan in
serie geschakelde telefoon de wacht houdt, zei
me na afloop, dat de tikken op het laatst niet
zo mooi waren als in het begin, maar toch nog
behoorlik. Ik zal nu vandaag nog eens wat
proeven nemen; ik vermoed dat de microfoon
in trilling is gegaan zoals ook vroeger wel
eens is voorgekomen. Met de Eiffeltoren was
het precies als in Amersfoort: tegen de af
spraak in sprak Scheveningen nog wel Vi mi
nuut te lang door, waardoor bij ons 1 van de 6
coïncidenties met hem verloren ging. En aan
ons toestel was evenmin als bij het bericht
(mededeling) op te vangen, daar het krijsende
geluid van Scheveningen alles overstemde.
Gelukkig wordt die mededeling met wat lan
gere golven gegeven (2500 m?) en is hier
tegenwoordig veelal een draagbaar toestel met
lamp-detector-versterker aan den sterren
wacht aanwezig. Daarmee was voldoende af
te stemmen; de mededeling luidde:
292776.342087 voor de 153e 917 tik vind ik
daaruit 11 uur 31' 58'645 M.T.Greenwich.
Zaterdagavond evenmin als donderdagavond
was van de seinen ook maar iets te maken,
zo geweldig was Scheveningen in de weer.
Met vriendelijke groeten Uw dienaar Zwiers.
Mappen met tijdseinen (1913/1914) ten be
hoeve van het vaststellen van de juiste tijds
eenheid, diverse slingeruurwerken zoals de
Knoblich, Strasser und Rohde, Riefler, en
Hohwü, maar ook chronometers van Nardin,
Schmidt, Richter en Hohwü zijn ervoor ge
bruikt. Deze testen werden uitgevoerd in
samenwerking met Potsdam, KNMI, Sterren
wacht Utrecht en Leiden. Maar ook is er een
vergelijking van de chronometer Nardin 212
gemaakt met het tijdsignaal van de Eiffeltoren.
Na het uitbreken van WOI kon dat niet meer
doordat er een versleuteld signaal werd uitge
zonden. Nu hebben we de atoomklok van het
GNSS-signaal, maar toen was het heel lastig
om de juiste tijdseenheid vast te stellen.
Zwaartekracht kan vastgesteld worden door
een vaste lengte van een slinger en een vastge
stelde tijdseenheid. Deze ijkingen waren tijd
rovend en moesten altijd in samenwerking met
andere instituten uitgevoerd worden. Gelukkig
was er een directe telefoonlijn tussen Delft
(Kanaalweg 4) en de Sterrenwacht te Leiden.
Oefenen en beproeven van de twee
zwaartekrachtmeters
In mei 1912 gaat Vening Meinesz voor training
voor het gebruik van het Stückrath vierpendel-
apparaat naar Potzdam en noteerde zijn waar
nemingen in vijf notitieboekjes. Maar hij
maakte ook een verslagje over de ijking van
invar-draden, voor de vergelijking van het
Zweedse, Deense en Pruisische driehoeksnet.
In 1913 was er onderzoek van het slingerappa
raat van Defforges (een slinger gemaakt door
Bianchi in een stalen koker) op diverse plaat
sen in Nederland. Uiteindelijk is het toestel van
Defforges afgekeurd, vanwege onregelmatig
heden. Het was ook lastig om dit apparaat op
te stellen tijdens reizen naar diverse plaatsen in
Nederland.
Er zijn tabellen voor publicatie Observations
de pendule dans le Pays-Bas 1913-1921, met
een berekening van de absolute g in de Bilt
(9,81263 m/sec2). In de map voorlopige bereke
ningen met metingen 1913-1921 zijn de aan
sluitingswaarnemingen de Bilt - Potsdam uit
1914 en 1921 te vinden.
Onder en Overzee
In het najaar van 1923 was Vening Meinesz
aan boord van de onderzeeër KII naar
Nederlandsch Oost-Indië (NOI) om met het
Stückrath-apparaat zwaartekracht metingen te
verrichten. In de koffer zat een deel van de
meetrollen van de waarnemingen vanaf 26
september 1923 voorafgaand aan de reis naar
NOI. De uitwerking (berekening) daarvan is
uitgevoerd door de landmeters Hartman en
Heezemans, door het Kadaster t.b.v. secundaire
59
2018-2 De Hollandse Cirkel
