Op de uitkijk: instrumenten van het
Korps Luchtwachtdienst en de Mijnenuitkijkdienst
fe
Drs. Sandra van Lochem-van der Wel 1
Tijdens de Koude Oorlog (1948-1991), toen de
dreiging van een Sovjetaanval en kernoorlog
het westen decennialang in zijn greep hield,
hadden zowel de Koninklijke Luchtmacht als
de Koninklijke Marine een uitkijkdienst. Het
Korps Luchtwachtdienst keek over het hele
land uit naar laagvliegende vijandelijke indrin
gers en gebruikte een luchtwachtinstrument
om de locatie van de waargenomen vliegtuigen
te peilen. De Mijnenuitkijkdienst keek bij
haveningangen en langs grote waterwegen aan
de kust uit naar de minesplash van in het water
gedropte mijnen. Ze gebruikten een pelorus
om de positie van gedropte mijnen te bepalen.
Beide diensten hielden het 'Russische gevaar'
goed in de gaten.
Korps Luchtwachtdienst
Het Korps Luchtwachtdienst (KLD) is opge
richt in 1950 als onderdeel van de luchtbescher
ming tijdens de Koude Oorlog. Het maakte deel
uit van het Commando Luchtverdediging
(CLV) van de Koninklijke Luchtmacht. Het
KLD was een waarschuwingsdienst om laag-
vliegende vliegtuigen te signaleren. Radar kon
toen nog geen laagvliegers beneden 900 meter
hoogte waarnemen. Extra ogen en oren waren
nodig om heimelijke laagvliegende indringers,
die men vanuit de landen van het Warschau
pact verwachtte, tijdig op te merken. Om naar
die laagvliegers uit te kijken bouwde het KLD
een netwerk van 276 hoge uitkijkposten, lucht-
wachtposten, op bestaande gebouwen en vrij
staande luchtwachttorens, verspreid over het
hele land met een tussenruimte van maximaal
16 kilometer. De bemanning van de lucht-
wachtposten bestond uit vrijwilligers, lucht
wachters, die dicht bij de posten woonden. Ze
Sgflifigï!
2
Op luchtwachttoren Eede (Zeeuws Vlaanderen) is
tijdens openstellingsdagen een replica van het
luchtwachtinstrument te zien.
Foto S. van Lochem 2018.
Luchtwachters op de uitkijk, 1955. Onderdeel van
het luchtwachtinstrument is de ronde kaart met
coördinaten van de omgeving. Bron KLu in
particuliere collectie.
1 Drs. Sandra van Lochem-van der Wel is historisch geograaf. Al jaren doet zij historisch onderzoek naar Koude-Oorlogerfgoed,
vooral naar het Korps Luchtwachtdienst en de Mijnenuitkijkdienst. Haar interesse in meet- en peilinstrumenten ontstond op
jeugdige leeftijd, toen ze af en toe haar vader Kees van der Wel, landmeter van beroep, tijdens veldbezoeken mocht vergezellen.
Website www.luchtwachttorens.nl.
■in( luim
2019-1 De Hollandse Cirkel
