aan toepassing van lichtinterferentie voor het
nauwkeurig meten van grotere afstanden8; de
methode die in de jaren 50 in Nederland zou
worden gebruikt bij de realisatie van de ijk-
basis in de Loenermark. Vaisala's idee van
stellaire triangulatie bestond in het gebruik
van lichtgevende hulppunten, zó hoog boven
het aardoppervlak, dat die van twee onderling
ver verwijderde triangulatiestations zouden
kunnen worden aangemeten.
In 1923 - dus na Vaisala in 1921! - kwam
EDWARD B. HERSCHEL WADE (1872-1945,
zoon van de beroemde sterrenkundige John
F.W. Herschel) en destijds hoofd van de Geo
detic Survey in Egypte - met het plan om de
plaatselijk ca 400 km brede Middellandse Zee
tussen Kreta en Noord-Afrika geodetisch te
overbruggen met behulp van een per ballon
halverwege omhoog gebrachte en bij duisternis
wederzijds te fotograferen magnesium-licht-
flits.9 Wades plan kwam niet tot uitvoering,
maar zijn flare triangulation (fakkeltriangula
tie) vond later elders wel toepassing; praktisch,
voor het eerst in 1945 bij de overbrugging van
het ter plaatse ongeveer 135 km brede Skage-
rak tussen Noorwegen en Denemarken; dit ter
sluiting en versteviging van de Baltische drie
hoeksketting als beoogde aaneenschakeling
van de betrokken nationale primaire netten.10
Tijdens de van Brits-Amerikaanse militaire
zijde aangestuurde operatie parachuteerde de
RAF in de nachten tussen 15 juli en 4 augustus
tientallen flares, die op een hoogte van onge
veer 2 km werden 'ontstoken' om vanaf de
wederzijdse kusten (drie stations aan elke kant)
met theodolieten - waaronder oude van Hilde-
brand en Bamberg en moderne van Wild en
Zeiss - te worden aangemeten.11 Misschien is
het deze logistiek ambitieuze onderneming ge
weest die Vaisala - na 25 jaar stilzwijgen over
zijn eigen concept - aanspoorde om in februari
194612 daaraan alsnog ruchtbaarheid te geven.
Daarbij heeft zeker meegespeeld dat hij, tijdens
de oorlog, te Turku bij zijn nachtelijke astrono
mische waarnemingen werd afgeleid door
lichtflitsen, veroorzaakt door ontploffende
luchtdoelgranaten.13
In de eenvoudigste opzet van Vaisala's stellaire
triangulatie werden, bij duisternis vanaf twee
stations op eenzelfde bekend tijdstip fotografe
rend tegen de achtergrond van de sterrenhemel,
twee stellaire richtingen bepaald, die via de
daarvoor geldende aardrotatie-formules wer
den getransformeerd naar het beoogde terres-
trisch (aards) referentiestelsel. In dat stelsel
61
Meteorological
balloon
Tolex CR-66-1700
Koysam 120G or 130G
Geodetic sonde
Vtitsalc G5 14
Bij stellaire triangulatie in Finland werd een
lichtflitsende sonde met een ballon op hoogte
gebracht (uit: J. Kakkuri, "The use of balloons for
geodetic research", COSPAR Space Research
1977)
8 Idem, Die AnwendungderLichtinterferenzzuLangenmessungen aufgrosseren Distanzen, Helsinki 1923
9 R. Roelofs, Intercontinentale bruggen, diesrede TH Delft, januari 1959 en James R. Smith, The Struve Geodetic Arc and its connections
to the Arc of the 30th meridian in Africa, workshop "History of Surveying and Measurement", Athene 2004
10 Roelofs
11 O. Simonson, "Preliminary report on the triangulation between Denmark and Norway carried out in 1945 by means of parachute
flares", Bulletin Géodésique 1949 nr. 11, pp. 33-52
12 Vaisala, 1947
13 Juhani Kakkuri, Geodetic reseach in Finland in the 20th century, Helsinki 2001
2019-2 De Hollandse Cirkel
