bepaalden die richtingen dan samen een ge
oriënteerd vlak als meetkundige plaats voor de
gezochte verbindingslijn tussen beide stations.
Dit proces herhaald - al dan niet op dezelfde
dag of op dezelfde lichtbron in de ruimte -
leverde een tweede georiënteerd vlak als meet
kundige plaats voor de gezochte interstations-
lijn. Onderlinge snijding van deze beide
vlakken leverde (mits onderling voldoende
verschillend georiënteerd) de richting van die
verbindingslijn in het aardse referentiestelsel;
en dit - de crux - ongeacht de zwaartekracht!
Naast het gebruik van opgelaten ballonnen en
uit vliegtuigen neergelaten parachutes, als
dragers van een te fotograferen lichtbron, voor
zag Vaisala in 1946, voor het overbruggen van
grotere afstanden, ook de inzet van raketten.
En bij dit laatste: .that it would be possible
to realize small moons which would circle the
earth at an altitude of some thousands of kilo
meters we should obtain practically eter
nal light sources for a giant triangulation
,]"14 Maar, uiteindelijk gerealiseerd, was het
geodetisch gebruik van kunstmatige satellieten
nog verre toekomst en bleef, als gevolg van de
voor hulppunten maximaal te bereiken hoogte,
de toepassing van Vaisala's methode van
stellaire triangulatie - evenals Wades fakkel
triangulatie - beperkt tot stappen van hoog
stens enkele honderden kilometers.
De maan, geodetisch herondekt
Voor het optisch overbruggen van beduidend
grotere afstanden bleef de geodesie, gebruik
makend van eigentijdse technieken, voorlopig
aangewezen op onze natuurlijke satelliet: de
maan. In het midden van de 18de eeuw was
maansafstandmeting geodetisch terzijde ge
steld vanwege ontoereikende astronomische
kennis (stersposities, respectievelijk vorm en
beweging van de maan) en gebrekkige waarne
mingstechnieken (onderscheidingsvermogen,
tijdmeting en vastlegging), maar twee eeuwen
later was daar verandering in gekomen. De
sterrenhemel was intussen nauwkeurig in kaart
gebracht, het vanaf de aarde variabele profiel
van de maan was beter bekend, de maansbaan
in details berekend en voorspelbaar en er was
betere waarnemings- en registratieapparatuur
(telescopen, camera's, klokken en communica
tie). Dit alles bood omstreeks 1945, met ge
bruikmaking van de maan, praktische moge
lijkheden tot de beoefening van wat vijftien
jaar later15 kosmische geodesiezou gaan
heten; te beginnen met maansafstandmetingen
naar de zon.
Evenals bij bovenbedoelde navigatiemethode,
werden in de kosmische geodesie de schijnbare
middelpunten van maan en zon maatgevend
voor de hoekafstand tussen beide hemellicha
men. Het geval van de aldus in absolute zin
kortste zon-maansafstand (hoekafstand 0)
treedt tijdens een zonsverduistering op in de
hartlijn van het schaduwtraject dat op aarde
doorlopen wordt. Een zonsverduistering is
F|
Met de 'Vaisala-constructie' wordt de richting PQ
gevonden door snijding van de waargenomen
vlakken PQF1 en PQF2 (tekening: schrijver)
Bij een totale zonsverduistering strijkt de
maanschaduw met nominaal 0,5 km/s oostwaarts
over het aardoppervlak (uit: M.L Kobus J.J.
Raimond, "Cosmografie", 1946)
14 Als noot 12
15 Als noot 1
62
2019-2 De Hollandse Cirkel
