gebruikt en zijn instrument werd in 1871 ver
beterd door Otto Fennel uit Cassel.
Bijgaande tekening afkomstig uit Jordan en
Eggert (Zweiter Band, blz 698) geeft dit instru
ment duidelijk weer. In tegenstelling tot de
Sartorius heeft dit instrument wel een horizon
tale rand. De Sartorius heeft dan wel weer een
kompasnaald met gradenverdeling, bevestigd
in wat de Duitsers zo mooi noemen een
'kastenboussole', op de tweede foto aanwezig
in de rechthoekige box. Vermoedelijk kan het
instrument ook voorzien worden van een meet
tafel/planchet, omdat op het onderstel ook een
horizontale schaalverdeling is aangebracht.
De verticale rand is vervangen door een pro
jectie-inrichting in de vorm van een recht
hoekige driehoek CC'D. Naast de verticale
schaal CC' is een afstandschaal AA', en een
vaste horizontale schaal BB' aaangebracht.
De nulpunten van AA' en BB' liggen in de
draaiingsas van het instrument. Het nulpunt
van de schaalverdeling CC' ligt in de instru
mentbasis en de verdeling is van hieruit in
mm's uitgevoerd.
De liniaal (afstandschaal) AA' is parallel aan
de vizierlijn van de richtkijker die over af
standsdraden beschikt bevestigd. De schuin
gemeten afstand wordt hierop geschaald via
nonius b, waarna de schuifdriehoek CC'D
wordt verplaatst zodat de verticale liniaal CC'
tegen het plaatje van nonius a aansluit. Nonius
a is gekoppeld aan nonius b. Door deze ver
schuiving kan op de horizontale lineaal BB'
via nonius c de horizontale afstand afgelezen
worden. Noniusaflezing d geeft dan het verti
cale hoogteverschil.
72
Breithaupt tachygraphometer, ca. 1920
(foto Geodatisches Institut der Leibniz Universitat
Hannover)
Tekening van hetzelfde instrument, maar met
horizontale rand (uit Jordan en Eggert)
Schuifdriehoek in detail (foto Theo van den Broek
2019-2 De Hollandse Cirkel
