meten. Daartoe moeten de collimatoren op on
derlinge hoeken van 0°, 15°, 37° en 90° komen
te staan. De verschillen tussen deze vier colli
matoren geven de hoeken die hij eerder be
rekend had. Naast de bijbehorende wiskunde
geeft Roelofs ook een diagram hoe deze op
stelling in een rechthoekige ruimte eenvoudig
te realiseren is (zie afbeelding 4). In 1967
wordt de methode besproken door G.J. Husti in
het Zeitschrift für Vermessungswesen.17
Drie jaar later verschijnt er een artikel van
Bakker waarin hij de "fundamental new
approach by Roelofs" hanteert voor het testen
van randverdelingen.18 Bakker begint met de
ontwikkeling van de methode en begint daarbij
uiteraard bij Heuvelink. Over de methode van
Roelofs schrijft hij dat deze gebaseerd is op
een methode met drie collimatoren, voorge
steld door G. Wiersma in 1959. Het artikel gaat
vervolgens in op de wiskunde en eindigt met
twee ALGOL60 computer-algoritmes, één vol
gens de Schreibermethode van waarnemen, de
ander volgens de methode van Bessel.
Voordat de wiskunde aan bod komt, worden op
pagina 7 twee afbeeldingen getoond van de
door hem gebruikte collimatoren: de
Breithaupt PRURO. Op beide foto's zien we
een Kern DKM3 gemonteerd. De eerste foto
laat een waarnemer zien (zie afbeelding 5),
zodat de proporties van de PRURO wat meer
tot hun recht komen. Dezelfde foto is ook terug
te vinden in het jubileumboek van de firma
Breithaupt met daaronder het onderschrift
"Teilkreisprüfer "Pruro" im Einsatz an der TH
Delft".19 De waarnemer is Technisch Hoofd
ambtenaar H.A. Verhoef van de Technische
Hogeschool Delft, alwaar hij op 1 december
1965, na werkzaam te zijn geweest bij de Bij-
houdingsdienst RD,20 in dienst was getreden.21
Onder de twee foto's staat het onderschrift
"Breithaupt circle testing device after Roelofs".
De PRURO lijkt niet alleen op het exemplaar
dat nu aan de TU Delft geschonken is, maar
een onregelmatigheid in de lak op de linker
zijde van de basis is nog steeds te zien bij het
exemplaar dat nu retour gegaan is.
77
0,542 ib - - - -
0,054 6
o.&eo
0,3206
A Tticodolit
-o- Ziripuftkt
|p"" Mlauer
Afbeelding 4: Schema voor het opstellen van de
vier collimatoren (Roelofs, 1965)
Afbeelding 5: H.A. Verhoef achter de Breithaupt
PRURO met Kern DKM3 in Delft (Mackensen, 1987)
17 Husti, G.J., "Erfahrungen bei Kreisteilungsuntersuchung nach der Strahlenbüschelmethode", in: Zeitschrift für
Vermessungswesen, Heft 10,1967,92. Jahrgang (Stuttgart, 1967), pp. 405-409. Met dank aan Leen Aardoom voor het onder mijn
aandacht brengen van deze bron. Het artikel heb ik niet gezien, voor de verwijzing ernaar zie voetnoot 26.
18 Bakker, G., 'The Adjustment of Primary Direction Measurements with Special Reference to Circle Testing Methods', in: Netherlands
Geodetic Commission, Publications on Geodesy, New Series, Volume 3, Number 2, (Delft, 1970)
19 Mackensen, L. von, Feinmechanik aus Kassel, 225Jahre F. W. Breithaupt Sohn, Festschrift und Ausstellungsbegleiter. Verfasst nach
Archivalien, Biographien und Instrumenten im Firmenarchiv und im Hessischen Landesmuseum in Kassel, (Kassel, 1987), p. 54
20 Correspondentie met Leen Aardoom d.d. 3 mei 2019 15:56
21 Hilster, N. de, 'DHC op GeoBuzz 2018', in: De Hollandse Cirkel, Jaargang21,nr. 1, (Nieuwerkerk aan den IJssel, 2019), pp. 48-49
2019-2 De Hollandse Cirkel
