gebruik gemaakt op de stompe torens van
ROTTERDAM en BENTHEMop de kerken
van HARDERWIJK en STRAKHOLT. Te
DUINKERKEN was de Sein-mast van de
Marine met eenige bossen van stroo om
wonden en verdikt, gelijk ook het Signal op het
Robbezand in de Zuiderzee, het welk boven
dien nog een kruis met korven, als boven,
droeg. De tweede soort van Signalen hadt
eene driehoekige pyramidale gedaante, even
redig in grootte aan de afstanden, waaruit
dezelve moesten gezien worden; zoodanig
waren de Signalen op den Oldenhoove te
LEEUWARDEN; aan den Imbosch op de
Veluwe; op den Hettenheuvel bij SEDDAM; op
den Harikerberg bij GOOR; op den Lemeler-
berg bij OMMEN; op eene der hoogten bij
ULSEN en op Kijkduin nabij den HELDER.
De plaats dezer zes laatste Signalen is be
waard geworden door eenen gehakten steen,
in het middelpunt dezer standplaatsen, ter
diepte van 7 voeten in den grond gegraven, en
één voet daar boven uitstekende, met het
woord SIGNAL, het jaartal en N°. op het
boven-vlak ingebijteld. Reeds zijn 'er twee van
deze verkenmerken verloren geraakt, te weten,
dat van den Imbosch, staande op eene zand
duin, die verstoven is, en waardoor het Signal
is omgevallen; de versterkings-werken, sedert
twee jaren op Kijkduin aangelegd, hebben
eveneens het daar gestelde verkenmerk ver
nietigd. Op de Veluwe, omtrent een uur gaans
ten westen van het LOO, nabij de boeren wo
ning, het Eerd-gat genaamd, is men verpligt
geweest, om, tot voordzetting van den schakel
der driehoeken over de hoogtens en bosschen,
eene houten stellaadje op te rigten ter hoogte
van 90 voeten (28 meters); de plaats van dezen
toestel is mede zorgvuldig bewaard gebleven
door middel van een zwaar blok van gehou
wen steen, 8 voeten diep in het middelpunt van
het Signal ingegraven, met het woord OBSER
VATORIUM op het boven-vlak ingebijteld. Op
de bank in de Zuiderzee, het Robbezand ge
naamd, was men verpligt, om, ter verbinding
der eilanden met het vaste land, nog een ander
stellaadje te doen oprigten, tot het doen der
waarnemingen geschikt. De juiste plaats hier
van heeft men getracht te bewaren door het
doen zinken van eene groote blaauwe zark,
met het ingebijteld opschrift SIGNAL 1807;
deze bank is zeer hard en de zark gewis te
zwaar om door den slag der golven te kunnen
verplaatst worden: de bekende tophoeken om
het middelpunt van het gewezen Signal kunnen
dit verkenmerk, met den Sextant in de hand,
doen wedervinden, gelijk wij meer dan een
maal met goed gevolg beproefd hebben. Op de
daken der kerken van HARDERWIJK en
STRAKHOLT, welke geene torens bezitten,
heeft men, tot het doen der waarnemingen, al
mede houten stellingen doen timmeren."
Tot zover de tekst van Krayenhoff zelf.
Van der Plaats noemt uiteraard ook deze sig
nalen, en schrijft op blz. 266/267:"Het waren
eenvoudige driehoekige pyramiden, wier
centrum door een zwaren steen in den bodem
werd vastgelegd. De repetitiecirkel stond
daarnevens op de grond. Op de Veluwe, een
uur ten westen van het Loo (in een voetnoot
onderaan blz. 267 schrijft hij: "Krayenhoff
noemt dit station: Observatorium op de Ve-
luwe. Voor de kortheid heb ik het Loo gehee-
ten.") nabij de boerenwoning het Eerdgat ge
naamd, moest echter een stellaadje van 28 M.
hoog gebouwd worden, en boven op dat
wankele gevaarte werden op windstille dagen
de hoeken tusschen de omliggende punten
gemeten. Eene bijzondere merkwaardigheid
was het signaal Robbezand, bestaande uit een
zwaren paal, omhuld met manden en stroobos-
sen, terwijl daarnevens een paalwoning voor
het instrument was opgericht. Nooit te voren,
en zoo ver ik weet, ook nooit daarna, heeft
men midden in een vier meters diepe zee een
driehoekspunt geconstrueerd." Met vetge
drukte letters heb ik de passages aangegeven
die niet in "de Verzameling van Hydrographi-
sche staan. Het lijkt mij met elkaar in
strijd te zijn dat Van der Plaats eerst schrijft,
dat de repetitiecirkel naast de steen op de
grond stond, terwijl juist bij het hoogste sig
naal op dat "wankele gevaarte" de hoeken ge
meten zouden zijn. Maar naar die signalen
konden natuurlijk wel de richtingen vanaf om
liggende driehoekspunten gemeten worden. De
plaats van het punt Observatorium Veluwe is
ook nu nog aanwezig. In het plaatselijke drie-
hoeksnet voor de kadastrale opmeting van
Apeldoorn in 1828, door de landmeters H.J.
Machen, L.C. Machen en A.U. Machen, komt
15
2020-1 De Hollandse Cirkel
