Grenssteen in Niedersachsen
(geen) 250jaar...
'In der Nahe von Ramshausen treffen die
Grenzen der drei Landkreise Rotenburg, Stade
und Harburg aufeinander. Ein 14 Tonnen
schwerer Findling markiert den Grenzpunkt.
Ihn zieren die Wappen der drei Landkreise und
drei eingemeibelte Kreuze. Dieser Drei-Kreis-
Stein bewahrt die Erinnerung an den sogenan-
nten „Dree-Krütz-Steen", der 1769 bei der
Kurhannoverschen Landesaufnahme in die
Karte aufgenommen wurde und mit drei einge-
meibelten Kreuzen die Grenzen zwischen den
seinerzeitigen Amtern Moisburg, Harburg und
Zeven markierte. Das ist nun 250 Jahre her.'
www.rotenburger-rundschau.de23-08-2019)
Stenen van Grebbelinie en van Mussert
Halverwege de 19e eeuw werden in de Grebbe
linie (van 1744) hardstenen paaltjes geplaatst
in opdracht van het Ministerie van Oorlog.
De grenspalen waren bedoeld om de militaire
rijksgronden af te bakenen. (Hoe precies klop
te die 'kopie van de kadastrale kaart'?) De
grensstenen zijn eenvoudig te herkennen aan
de boven het volgnummer ingegraveerde "O"
van Oorlog. (Het ministerie van Oorlog ging
juist in de Koude Oorlog, in 1959, verzachtend
ministerie van Defensie heten!) In een begro
ting van onderhoud uit 1880 meldde de Genie
te Amersfoort het aantal van 257 hardstenen
en 179 houten grenspalen. De laatste rotten
weg. Een lijst met nu nog aanwezige stenen
'grenspalen' op de website www.grebbelinie.nl
zegt van de palen 08 en 09: 'De grenspalen
zijn beschadigd. Beide liggen momenteel op
het terrein van Museum Spakenburg.' De be
zoekende en in dubbel opzicht 'steengoeie'
moeder José Broekhuizen mailde me vragend:
'De palen met nummer 8 en 9 lagen er wat ver
loren bij, worden zulke stenen nog gerestau
reerd?' (Het is een terechte vraag, want sinds
2011 is de Grebbelinie een rijksmonument en
worden de sporen en restanten ervan zoveel
mogelijk zichtbaar gemaakt!)
Paal 13 in het museum is fraaier bewaard en is
dus afgebeeld. Ook deze drie museale stenen
staan niet meer op hun oorspronkelijke plek.
Een rood bordje verklapt ook netjes dat paal 13
stond bij de 'batterij ten westen van de haven'.
Voor ons onverwachts was naast de militaire
grenssteen de presentie van weer een provin
ciale Mussertpaal, zoals dit tijdschrift dié
Utrechtse grensstenen onomwonden noemt.
Eén in Hoogland is al behandeld in DHC 2019
1 (pag. 31) en de aanduiding Mussertpaal stond
toen al vijftig keer op internet. In Spakenburg
staat op het bordje bij die steen netjes: 'Paal
ter aanduiding van doorgaande provinciale
wegen in Utrecht. Deze werden na 1930 ge
plaatst.' (Klopt, Mussert was tot 1934 hoofd
ingenieur van de Provinciale Waterstaat daar.)
ter aanduiding van
doorgaande proviuciaie
wegen in Utrecht,
31
Duitse grenssteen 250jaar
(www.rotenburger-rundschau.de)
Herplaatste
grenssteen O 13,
waarin de O duidt
op het ministerie
van Oorlog (foto
José Broekhuizen)
Vïi Tdcn u:i 19.^0 geplante*.
Nette aanduiding van de ook herplaatste
'Mussertpaal' in Museum Spakenburg
(foto José Broekhuizen)
2020-1 De Hollandse Cirkel
