1943: het Oosten riep ook landmeters
Adri den Boer
De 75-jarige herdenking van de bevrijding
levert veel publicaties op over WOII, net zoals
eerdere 'jubilea' dat deden. In mijn column
'WOII en oud papier' in DHC 2005-2 haalde
ik uit Photogrammetria 1941-2 al een Wild-
advertentie aan met hun vertegenwoordigingen
in niet alleen het Altreich, maar ook in de Ost-
mark. (Uit de personaliarubriek werd ook geci
teerd dat een professor van de TH Stuttgart
was 'gefallen als Major und Kommandeur
einer Heeres-Vermessungsabteilung in Rus
land'. Deze Leo Fritz was een 'Vorkampfer für
die Photogrammetrie' en redacteur Willem
Schermerhorn zal hem dus wel gekend heb
ben!)
Om input te krijgen voor deze geplande bre
dere bijdrage is in Geo-Info 2019-4 een oproep
anno 1943 herhaald van de Nederlandsche
Oost-Compagnie NV. (NOC) aan landmeet-
firma's om miljoenen hectares Zuid-Rusland
op te meten en in kaart te brengen. Het leverde
evenmin een reactie op als in DHC 2012-1
mijn columntitel 'Meer oorlogsverhalen svp'.
Ook het in DHC 2019-3 memoreren van de
vraag uit Geo-Info 2019-4 leverde geen reactie
op.
Het oud-NSB-kamerlid mr. Meinoud Rost van
Tonningen had de NOC opgezet met deelname
van 'zijn' Nederlandsche Bank, maar ook van
de staat en van de havengemeenten Amster
dam en Rotterdam! De compagnie gaf in 1942
al een wervend boek uit met de titel 'Het
Oosten roept'. De NOC was maar één van de
acties voor de Oostinzet, maar wel de meest
ambitieuze! (Een eerdere en meer private was
van de CULANO (Commissie tot Uitzending
van LAndbouwers Naar Oost-Europa) van de
Heidemij-directeur ir. Cees Staf.) 'Rost van
Tonningen werd na de oorlog opgepakt en
pleegde in de gevangenis van Scheveningen
zelfmoord, maar Staf werd in de jaren vijftig
gewoon minister van oorlog', aldus een recent
boek.1 In geen enkel ander bezet land ontving
de Duitse kolonisatiepolitiek zoveel bijval als
in Nederland.2 De NOC was goed voor wer
ving en administratie van circa 5.500 vrijwil
ligers. Werden van en in andere bezette landen
ook zóveel landmeters gevraagd als hier? Was
er ook geen arrogante Delftse civiel ingenieur
(oud-waterstater) die voor Nederlandse vrijwil
ligers aan het Oostfront als beloning Mussert-
kruizen liet maken met de tekst 'Hou en Trou,
Mussert 1941'? (De onderscheiding mocht van
de Duitsers niet op het SS-uniform worden
gedragen!)
NOC als navolger van VOC
Het verleden speelde een 'heuse rol in de
officiële discours". Dat Hollanders en Vlamin
gen vroeger al deden aan oostkolonisatie moest
alleen 'bewismassig erhartet' worden, maar
concreet was dat 'de toekomstige overheveling
van Nederlandse boeren naar Oost-Europa
diende te worden voorbereid om zo de be
volkingsdruk van de Germaanse ruimte te ver
lichten. Ook hier werd dus een aspect van het
Nederlandse collectieve bewustzijn (de 'Oost
kolonisatie') om instrumentele redenen be
speeld.' 3
De afkorting NOC voor de Nederlandsche
Oost-Compagnie N.V. was een herinnering aan
de Verenigde Oost-Indische Compagie, de
VOC. Men keek niet alleen naar het voor
vaderlijk voorbeeld met Indië. De historicus dr
Johan Theunisz (1900-1972), voorzitter van de
Volksche Werkgemeenschap, werd in 1941 als
leraar vrijgesteld voor studie naar de Neder
landse Oostkolonisatie van vroeger om als
voorbeeld te dienen. In 1942 verscheen van
hem in minstens twee drukken bij de SS-
uitgeverij Hamer de uitgave 'Naar Oostland.
Nederlandsche Kolonisatie in Europa'. Naast
een nieuwe kaart van hemzelf daarover bevat
het boekje ook een kaart van de Altmark door
64
1 Marc Jansen, Grensland. Een geschiedenis van Oekraïne, Amsterdam 2014, p. 136
2 Geraldien von Freitag Drabbe Künzel, Hitlers broedervolk. De Nederlandse bijdrage aan de kolonisatiepolitiek van de nazi's in
Oost-Europa, Amsterdam 2016, p. 15
3 Marnix Beyen, Oorlog en verleden. Nationale geschiedenis van België en Nederland, 1938-1947, Amsterdam 2002, p. 138
2020-2 De Hollandse Cirkel
