De vorm van Afrika
Na de lunch sprak Roel Nicolai over 'Afrika op
16e-eeuwse Portugese zeekaarten'. Daarop viel
de verrassend correcte vorm van Afrika hem
bij zijn promotie3 al op, maar daarover gaat
nog een nieuwe publicatie volgen. In de
Middeleeuwen waren portolaankaarten met
een mozaïek van deelkaarten heel nauwkeurig
en dat zou 'toevallig' sporen met de latere
Mercatorprojectie. De plattegrond Cantino
Planisfeer uit 1502 geeft een realistische kaart
van Afrika, kaarten 'werden nadien alleen
maar slechter'. De kaart is vernoemd naar
Alberto Cantino, een afgezant van de hertog
van Ferrara, die de kaart in 1502 van Portugal
naar Italië smokkelde. De kaart lag 90 jaar in
de bibliotheek van Ferrara opgeslagen, tot paus
Clemens VIII opdracht gaf om de kaart naar
een paleis in Modena te brengen. De kaart ligt
nu in de Biblioteca Estense di Modena. Er
werd door Nicolai een cartometrische analyse
van gegeven en de uitrekking van andere kaar
ten werd bekeken. Net als bij de portolaan-
kaarten bleek het om een mozaïek van al dan
niet consistente subkaarten te gaan. Er rezen
bij Nicolai dezelfde vragen als bij de kustlijn
van het Middellandse Zeegebied. En passant
werden oude schaalbalken bewonderd en kreeg
men het verschil tussen wind- en kompasrozen
uitgelegd. De Portugese ontdekkingsreizen om
Afrika te omzeilen duurden van 1434-1500. De
conclusies van Nicolai? De kaart van 1502 kan
niét door de Portugezen zijn gemaakt en het is
volstrekt onduidelijk wie deze kaartering dan
wél verrichtte!
Rondleidingen
In de groepsgewijze rondleidingen viel op dat
onze biologisch geschoolde gids van de gravu
res van Blaeu de plaatjes naast de kaarten het
mooiste vond. Aandacht kregen ook de me
trieke standaards (in 1820 net heringevoerd),
de computer Electrologica X8 (ik werkte nog
op een X1!), het Snelliuskwadrant, een Jacobs-
staf en octanten plus Hollandse Cirkels.4 Deze
Deel van de instrumenten uit de rijke collectie van
Huib Ekkelenkamp
71
'Indonesië op de kaart'
^Afrika "h%-
Kaartbeelden met uitrekkend Afrika
3 3 maart 2014, A critical review of the hypothesis of a medieval origin for portolan charts, zie DHC 2014-2, p. 51-52
4 In de 'Varia: Boerhaave verbouwd' (DHC 2018-2, p. 78-80 en achterop) kwamen deze reeds uitgebreid aan de orde. Hetzelfde geldt
voor: Museum Boerhaave: gewisse toekomst voor geodetisch erfgoed, in Geo-Info 2018-3, p. 22-23 en voorop.
2020-2 De Hollandse Cirkel
