In diezelfde tijd (1956) kocht Rijkswaterstaat
ook een serie van tenminste tien instrumenten
bij C. Plath. Het merendeel lijkt hierbij van het
model 'lodingssextant' met trommel te zijn
waarvan er in ieder geval één bij RWS in de
IGIE-database is opgenomen56, één in de col
lectie De Hilster57 aanwezig is en één in mijn
eigen collectie.58 In ieder geval één sextant
(MD 109, serienummer 3690459) was van het
triangulatietype. Dit is één van de twee 'ver
dwenen' sextanten die nu in mijn collectie is
opgenomen.60 Naast de geodetische sextant
lijkt er bij Rijkswaterstaat ook gebruik te zijn
gemaakt van de navigatiesextanten van C.
Plath, gezien een foto van de aanleg van de
Zuiderzeewerken.61 Hierop zijn twee mannen
met sextant te zien die een snelliuspunt be
palen; één met een Navistar van C. Plath, de
andere met de (zeer zeldzame) Skalensextant
van Freiberger.62 Het gebruik van de sextant
bij de Zuiderzeewerken was algemeen voor de
introductie van de tellurometer.63
Alle sextanten van C. Plath (en overigens ook
de in de VS verkochte sextanten van Plath
onder het label Weems Plath) hebben de
optie voor een 90°-prisma. Bij veel sextanten
lijkt dit prisma echter niet meegeleverd te zijn.
Dit kan zijn omdat ze voor gebruik aan boord
van de meetschepen bedoeld waren, waarbij
weinig grote hoeken werden aangemeten. De
triangulatiesextant in mijn collectie heeft dit
prisma wel. Rijkswaterstaat was kennelijk een
trouwe klant, want rond 1970 treffen we de
nieuwe versie van de Plath-sextant, de Navi
star, aan als surveysextant bij Rijkswaterstaat.
Een voorbeeld is serienummer 53349, MD177,
die vanuit de Rijkswaterstaatcollectie 64 via
Markplaats in mijn collectie65 terecht is ge
komen. Ook deze heeft geen prisma. Een ander
exemplaar in de IGIE-database lijkt ook voor
malig RWS-bezit te zijn geweest en heeft wel
een prisma (en verticale handgreep).66 Opval
lend is dat alle Rijkswaterstaatsextanten als
400g type lijken te zijn uitgevoerd. Voor land
meetkundig werk is dit niet onlogisch, maar
zeker voor lodingen zullen de meetleiders meer
bekend zijn geweest met het 360°-stelsel. Dat
Plath die wel maakte blijkt uit een andere
Navistar-lodingssextant67 uit dezelfde periode
in mijn collectie, die én in 360° is uitgevoerd
én een verticale greep én een 90°-prisma heeft.
Helaas zit deze sextant niet meer in zijn origi
nele kist, waardoor de herkomst lastig te
achterhalen is. Overigens is het laatstgeprodu-
ceerde type (ca 1978) nog altijd te koop in de
Verenigde Staten, blijkens de website van
Warren-Knight Instruments.68
108
56 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 0023', https://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/inwinning-gegevens/item/304-inwinning-gegevens-richting-en-hoekmeetapparatuur-sextant/3483-
instrument-0023 (laatst bekeken 20-07-2020)
57 Geodetic Instruments, '1956 C. Plath Geodetic sextant', www.dehilster.info/geodetic_instruments/1956_c_plath_geodetic_
sextant.php (laatst bekeken 20-07-2020)
58 HJs-instrumenten, 'C Plath 400g geodetic drum sextant', hydrography.pro/presta17/sextant/228-cplath-400g-geodetic-drum-
sextant.html (laatst bekeken 20-07-2020)
59 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 0099', https://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/inwinning-gegevens/item/304-inwinning-gegevens-richting-en-hoekmeetapparatuur-sextant/3559-
instrument-0099 (laatst bekeken 20-07-2020)
60 HJs-instrumenten, 'C Plath 400g geodetic nonius sextant', hydrography.pro/presta17/quintant/230-cplath-400g-geodetic-nonius-
sextant.html (laatst bekeken 20-07-2020)
61 Sj. Groenman, Land uit Zee, NV Uitgeverij A. Roelofs van Goor, ca 1957
62 The Nautical Sextant, 'Freiberger Skalen sextant', https://sextantbook.com/2009/03/22/freiberger-skalen-sextant/ (laatst bekeken
23-7-2020)
63 '40 jaar landmeten voor het Zuiderzeeproject', afdeling Landmeetkundig werk van de IJsselmeerpolders, in: Geodesia, 1987, p. 222
64 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 0052', https://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/inwinning-gegevens/item/304-inwinning-gegevens-richting-en-hoekmeetapparatuur-sextant/3512-
instrument-0052 (laatst bekeken 20-07-2020)
65 HJs-instrumenten, 'C Plath Navistar survey sextant 400g', hydrography.pro/presta17/sextant/232-cplath-navistar-survey-sextant-
400-g.html (laatst bekeken 20-07-2020)
66 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 0647', https://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/inwinning-gegevens/item/304-inwinning-gegevens-richting-en-hoekmeetapparatuur-sextant/4107-
instrument-0647 (laatst bekeken 20-07-2020)
67 HJs-instrumenten, 'C Plath Navistar survey sextant 360', hydrography.pro/presta17/sextant/227-cplath-navistar-survey-
sextant-360.html (laatst bekeken 20-07-2020)
68 Warren-Knight Instrument Company, 'Survey Navigational sextants', www.warrenknight.com/survey-navigational-sextants/
(laatst bekeken 20-07-2020)
2020-3 De Hollandse Cirkel
