De Volker Stevin-sextant is een bijzondere
sextant en heeft een prisma. De bouw van dit
prisma is echter compleet anders dan van de
sextanten van Plath en De Koningh. Wat de
constructie bijzonder maakt is dat de horizon-
spiegel vervangen is door een vast prisma. Dit
prisma kent twee delen; het onderste deel kijkt
90° naar 'links', het bovenste deel kijkt zowel
naar links als richting de indexspiegel. Verder
is de opzet zo dat over het prisma heen 'recht
door' gekeken kan worden. Wat wel verwar
rend is, is dat de waarnemer daarmee dus
steeds drie beelden ziet, terwijl dit met de meer
klassieke opzet van een prisma achter de hori-
zonspiegel maar twee beelden zijn. Wat ook
wel bijzonder is, is dat deze sextant volgens de
brochure van Observator niet zou mogen be
staan. Het prisma is volgens Observator name
lijk alleen leverbaar op de 400g-versie, terwijl
de Volker Stevinsextant overduidelijk een
360°-versie is. Op basis van de labels op de
kist is het instrument overigens voor het laatst
in Tunesië gebruikt. Aangezien Volker samen
ging met Stevin in 1978 is de sextant in ieder
geval nog na die datum gebruikt. In 1991 ging
het bedrijf over naar de Hollandse Aanne-
mings Maatschappij (HAM), die later weer
opging in Van Oord. Overigens gebruikte
Volker niet alleen Observator-sextanten; in het
boek 'Ik drink de aarde' van Adriaan Volker
uit ca 1970 staat een foto met daarop een
Kelvin Hughes Mk III survey-sextant afge
beeld.77 Overigens werd ook bij het baggeren
in die tijd de sextant voor de grotere werken
verdrongen door de elektronische plaatsbepa
ling; waarbij de sextant overigens in eerste
instantie wel de 'gouden standaard' bleef in
onbekend gebied waar de resultaten van de
elektronische plaatsbepaling met sextant
metingen werden vergeleken78. Een laatste ver
wijzing in de literatuur naar het gebruik van de
sextant wordt in 1982 gevonden79; het feitelijke
gebruik zal nog wat langer zijn doorgegaan,
maar al snel zijn ingehaald door elektronische
plaatsbepaling in het algemeen en GPS in het
bijzonder.
Plaatspasser in Nederland
Plaatspasser in de waterbouw
In diezelfde tijd blijkt uit eerdere gesprekken
met Lodewijk Nienhuis (1943-2017) dat het
Waterloopkundig Laboratorium (WL) in die
tijd gebruikmaakte van een 'eenvoudige'
Freiberger navigatiesextant80 voor de plaats
bepaling. Wat ook bijzonder is, is dat het WL
daarbij gebruikmaakte van de plaatspasser, iets
wat verder in Nederland redelijk ongebruike
lijk lijkt te zijn geweest, getuige het beperkte
aantal instrumenten in de IGIE-database. Door
het WL werden in ieder geval een plaatspasser
van Sprenger81 met vernier en een plaatspasser
van Kelvin Hughes82 met trommel gebruikt;
beide nu in mijn collectie opgenomen. Deze
laatste werd, gezien het exemplaar in de collec
tie De Hilster83, ook door Boskalis (Osiris-
Cesco) gebruikt in die tijd. Daar is overigens
ook een station-pointer van Warren Knight in
gebruik geweest84. In de IGIE-database wordt
tot slot nog een eenvoudig model (Sestrel of
Heath?) van de firma Van Oord85 aangetroffen
met een plastic gradenboog en drie korte be
nen. Een Heath-plaatspasser86 in de IGIE-data-
110
77 HJs-instrumenten, 'Kelvin Hughes Mark 3 surveying sextant', hydrography.pro/presta17/quintant/312-kelvin-hughes-mark-3-
surveying-sextant.html (laatst bekeken 20-07-2020)
78 H.N. Pelkman, De elektronische plaatsbepaling m.b.v. 'Hi-Fix' bij de baggerwerkzaamheden in Nigeria, in: Geodesia, 1969, p. 222
79 M. Hooijberg, Plaatsbepaling op zee in de Pulau Tujuh Archipel, in: Geodesia, 1982, p. 82
80 HJs-instrumenten, 'Freiberger drum sextant', hydrography.pro/presta17/sextant/288-freiberger-drum-sextant.html (laatst
bekeken 20-07-2020)
81 HJs-instrumenten, 'Ed Sprenger station pointer', hydrography.pro/presta17/station-pointer/356-ed-sprenger-station-pointer.html
(laatst bekeken 20-07-2020)
82 HJs-instrumenten, 'Kelvin and Hughes drum station pointer', hydrography.pro/presta17/station-pointer/358-kelvin-and-hughes-
drum-station-pointer.html (laatst bekeken 20-07-2020)
83 Nautical Instruments, '20th Century Kelvin Hughes Son Station Pointer', www.dehilster.info/navigational_instruments/20th_
century_kelvin_hughes_station_pointer.php (laatst bekeken 20-07-2020)
84 Nautical Instruments, '1943 Warren Knight Co. Station Pointer', www.dehilster.info/navigational_instruments/1942_warren_
knight_co._station_pointer.php (laatst bekeken 20-07-2020)
85 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 1910', http://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/item/5370-instrument-1910 (laatst bekeken 20-07-2020)
86 Documentatiecentrum De Hollandse cirkel, 'Instrument 2724', https://www.hollandsecirkel.nl/documentatiecentrum/
instrumenten/item/6184-instrument-2724 (laatst bekeken 20-07-2020)
2020-3 De Hollandse Cirkel
