bruik zijnde, plaatspasser te zijn.30 Huddart
was een vriend van Troughton en claimde het
instrument sinds 1786 te gebruiken30; nog al
tijd zeven jaar nadat bekend was dat Spence
deze gebruikte. Vermoedelijk kopieerde hij een
instrument van Troughton en claimde dit als
zijn eigen vinding.
Samengestelde instrumenten
Naast de dubbele sextant werden er meer sex
tanten ontworpen specifiek voor de hydrografie
en het landmeten. Een voorbeeld is de Douglas
Reflecting Protractor31, die in 1811 is gepaten
teerd en die een gradenboog combineerde met
een (enkele) sextant. Een vergelijkbaar instru
ment is de sextant-transporteur van Laporte,
die in Nederland tot ca 1930 in gebruikt is ge
weest bij de Topografische Dienst en bijvoor
beeld bureau Schermerhorn.32 Op basis van de
collectie van het Royal Maritime Museum in
Greenwich lijkt het dat de eerste lodings
sextanten in de tweede helft van de 19e eeuw
ontstaan zijn.33 Dat wil zeggen, enkelvoudige
sextanten die specifiek ontworpen zijn voor de
hydrografie. Deze verschillen van hun astrono
mische familieleden door het ontbreken van
gekleurde filters, met relatief grote spiegels, en
vaak hebben ze een telescoop met groot (licht
sterk) objectief. Daarnaast zijn veel van deze
instrumenten uitgevoerd met een paar extra
'pootjes', zodat ze omgekeerd kunnen worden
neergezet; iets wat vooral handig is bij regel
matig wisselen tussen meten en opschrijven
van de gemeten hoeken. Vaak zijn het ook
geen sextanten, maar quintanten, met een hoek
van 140° of meer, waardoor de plaatsing of
keuze van bakens eenvoudiger wordt.
Lodingssextant in Nederland
In Nederland is er weinig bekend over het ge
bruik van de lodingssextant en plaatspasser
voor de 20e eeuw, met uitzondering van het
eerdergenoemde gebruik in de landmeetkunde.
Doordat in Nederland de overheidshydrografie
pas eind 19e eeuw op gang is gekomen is er
ook weinig documentatie over te vinden. Wat
in ieder geval duidelijk is, is dat er in de collec
ties op internet (mijn eigen verzameling, de
IGIE-database en de Maritiem Digitaal data
base) voornamelijk lodingssextanten van En
gelse makelij zijn te vinden voor de 20e eeuw.
Voor wat Frankijk betreft is op internet terug
te vinden dat er bij Franse antiquairs voorna
melijk reflectiecirkels aangeboden worden uit
de 19e eeuw. Overigens heeft de zogenaamde
'Cercle Hydrografique'34 tot ver in de 20e
eeuw dienstgedaan bij de Franse Hydrografi
sche dienst (SHOM).35
104
Kleine sextant van De Koningh uit ca 1920
Detail van de afleesloep en vernier van een grote
geodetische sextant van De Koningh
30 David Baxandall, The inventor of the station pointer, in: International Hydrographic Review, 1933
31 Royal Museums Greenwich, 'Douglas Reflecting Protractor', collections.rmg.co.uk/collections/objects/42352.html
(laatst bekeken 20-07-2020)
32 H.C Pouls, Nederlands fabrikaat, de kleine spiegelsextant of sextant-transporteur. Een aanvulling, in: Geodesia, 1990, p. 162 e.v.
33 W.F. Morzer Bruyns en Richard Dunn, Sextants at Greenwich, 9259, 2009, bijvoorbeeld HO Da.92 door William Beechey
34 HJs-instrumenten, 'Lefebre-Poulin Cercle Hydrographique', hydrography.pro/presta17/reflecting-circle/315-lefebre-poulin-cercle-
hydrographique.html (laatst bekeken 20-07-2020)
35 Manuel de L'Hydrograph - Tome 2, pXVIII.20, SHOM, 1984
2020-3 De Hollandse Cirkel
