Joop: "Dit instrument werd door topografen in
Nederlands-Indië gebruikt om kaartjes te
maken van onontgonnen gebied. Dat triggerde
mij: kunstschilders in de 19e eeuw gebruikten
dezelfde methode om panorama's te maken.
En dat zie je vaak, dat kunst en techniek syn
chroon lopen."
Er is een verschil tussen landmeters en topo
grafen, legt Joop vervolgens uit. Landmeters
hielden zich bezig met het opmeten van land
en zorgden ervoor dat de onderlinge positie
van herkenbare punten juist op de kaart stond.
Topografen maakten de kaarten. Ze classifi
ceerden de wegen en de waterlopen en daar
gold een andere nauwkeurigheid voor dan voor
landmeten. "Met dit kleine instrument konden
deze ingenieurs in Nederlands-Indië, die hun
opleiding hadden gevolgd in Delft aan de Poly
technische School, makkelijk op pad. Ze zaten
op een heuveltop en maakten eenvoudig een
panoramaschetsje waarvan ze uiteindelijk een
kaart maakten. Zonder dure instrumenten.
Mesdag gebruikte voor zijn Panorama welis
waar een cilinder en topografen een Chambre
Claire (Camera Lucida) om Nederlands-Indië
in kaart te brengen, maar in feite is de techniek
hetzelfde."
De nauwkeurigheid van Mesdag
Terug naar de vraag hoe nauwkeurig Mesdag
was. Joop: "Ik denk dat Mesdag heel nauw
keurig is geweest. Hij zal zijn kerktorens zo
exact mogelijk gepland hebben. Hij wilde het
zicht op Scheveningen vastleggen voordat het
Seinpostduin gesloopt zou worden en dat wilde
hij zo goed mogelijk doen. In die tijd kon de
schilder zich daarmee profileren ten opzichte
van andere kunstenaars. Tegenwoordig kan een
schilder zich meer artistieke vrijheid veroor
loven. Een foto is zó gemaakt en geeft een
exacte weergave van de werkelijkheid. Die
werkelijkheid is daardoor tegenwoordig niet zo
interessant meer om te schilderen."
Sneller, beter en goedkoper
Met de nauwkeurigheid van Mesdag zit het
volgens Joop dus wel goed. Maar terwijl veel
schilders in de tijd van Mesdag, mede ten ge
volge van de uitvinding van de fotografie,
steeds impressionistischer te werk gingen,
zorgde technologische vooruitgang in de twin-
tigste eeuw binnen het landmeten juist voor
een vergemakkelijking van het werk. Joop:
"De nauwkeurigheid van het meten is eigenlijk
altijd goed geweest, daar viel niet zoveel winst
meer te behalen. Maar de camera is verbeterd,
er zijn digitale technieken bij gekomen en er is
betere toegepaste wiskunde. Deze drie factoren
hebben ervoor gezorgd dat bijvoorbeeld
Google Maps iedere minuut een foto kan laten
maken en kan reproduceren. Het principe is
hetzelfde maar de apparatuur is sneller, beter
en nu veel goedkoper."
Heeft Joop het bij het rechte eind? Was
Mesdag inderdaad nauwkeurig? Bezoek de
tentoonstelling en bekijk de resultaten van het
experiment. In een begeleidende film kun je
zien hoe deze 'landmeting in het verleden' in
z'n werk ging en geven Ramon en zijn stu
denten toelichting.
Mesdag liet een glazen cilinder maken, be
staande uit twee helften, waarmee hij op het
Seinpostduin stond. Door in het midden van de
glazen cilinder te gaan staan, kon hij het uit
zicht om hem heen 'overtrekken' met bruine
verf op het glas. Hij wikkelde vervolgens door
zichtig papier langs de buitenkant van het glas,
zodat hij met potlood de contouren kon over
nemen. Deze schets deelde hij op in 114 stro
ken, één strook per meter van het uiteindelijke
doek (de lengte van het Panorama zou 114 me
ter worden). Op basis hiervan schilderde hij
een eerste voorstudie, van 2 meter 30 breed.
Deze glazen cilinder van Mesdag is nog steeds
te bewonderen in het midden van het platform
(midden tussen de wenteltrappen die van en
naar het panorama leiden) in museum Pano
rama Mesdag in Den Haag.
Bron: Panorama Mesdag
Brinklaankerk met Kadasterflat
Deze editie start een serie met wat confron
terende Kadastergebouwen, om te beginnen
het hoofdkantoor van Hofstraat 110 in Apel
doorn (opvolger van Waltersingel 1 daar).
Links op de foto torent nog net de gerefor
meerde Brinklaankerk uit 1911, in 1977 buiten
gebruik gesteld en in 1980 afgebroken voor het
Brinkhofproject; daar bovenuit prijkt de nu net
weer verbouwde Duraflat van het Kadaster.
(www.collectienederland. nl)
156
2020-4 De Hollandse Cirkel
