1 3® ^BBr*—<-
gedaan die de studenten informatie gaven voor
hun studies over de aarde.
Toen GPS nog niet bestond
Je kunt de koepel nog wel bezoeken tijdens de
Monumentendag. Je kunt dan verschillende
instrumenten bekijken die liggen opgeslagen,
zoals bijvoorbeeld de oude (en inmiddels ge
restaureerde) telescoop. Daarnaast zijn er nog
ongeveer 500 andere soorten instrumenten te
zien die min of meer antiek zijn. Dit zijn bij
voorbeeld landmeetinstrumenten, kleine
sterrenkijkers en waterpasinstrumenten die
nog heel belangrijk waren in een tijd waarin
GPS nog toekomstmuziek was. Voor vele van
ons niet meer voor te stellen!'
(https://indebuurt.nl/delft/genieten-van/
mysteries/, 25-4-2020)
'Het is niet wat het is' aan de Martinitoren
Bijgaande gevelsteen en ring zitten op ca. 3 m.
links boven de ingang van het Boter- en
Broodhuisje van de Martinikerk in Groningen.
(Er doen twee verhalen over de ronde: het eer
ste uit de strijd met Bommen Berend wordt
hier in DHC genegeerd.)
'2: De waterstaatkundige uitleg zou zijn dat dit
een herinnering is aan het officiële peilmerk
waar C.C. Geertsema (CdK in Groningen) in
1898 over schrijft: „Bij de in het jaar 1894
aangevangen verspreiding van het herziene
Amsterdamsch Peil werd allereerst door eene
zeer nauwkeurige meting het hoogteverschil
tusschen het Winschoter Peil en het herziene
Amsterdamsch Peil, thans genaamd Normaal
Amsterdamsch Peil (N.A.P.) nader vastgesteld
en wel door een dubbele waterpassing
tusschen het merk der nauwkeurigheids
waterpassingen, dat aan de Martinikerk te
Groningen, zuidzijde rechts van de linker
ingang is geplaatst." Het peilmerk is een halve
bol van 10 cm met een gemarkeerde rand. Ook
al beschrijft Geertsema het peil en de plaats
waar het te vinden zou zijn, hij schrijft er niet
bij of hij naar de ingang kijkt of er met zijn rug
naar toe staat. Er zijn aan de zuidzijde drie
ingangen: de bruidsdeur, de rouwdeur en de
ingang van het boter- en broodhuisje. Helaas is
er geen enkele afbeelding van de Martinikerk
bewaard gebleven of misschien zelfs nooit ge
maakt waarop de bedoelde halve ijzeren bol is
afgebeeld. Een probleem hierbij zou kunnen
zijn dat de schilder of fotograaf onvoldoende
oog had voor deze bol en de betekenis ervan
niet kende zoals ook is opgemerkt bij de gevel
steen van poldermolen Phoenix waar een deel
van het opschrift niet is overgenomen in het
Groninger Molenboek. Waarschijnlijk is het
bedoelde peilmerk bij de grote restauraties van
1962-1975 een keer weggehaald. Uit een
andere bron: „Historie in steen" komt nog een
verklaring, de natuurstenen ring zou de afwij
king van de oost-west as van de Martinikerk
aangeven. De Martinikerk wijkt 22 graden af
van de oostas. Zoals bekend werden middel
eeuwse kerken met het koor naar het oosten
gebouwd. Toch wijkt de steen nog steeds 9
graden af van het oosten. Als dit echt in 1973
de interpretatie zou zijn van de ring dan zou
een betere passing een koud kunstje zijn bij het
inmeten en plaatsen. Omdat het voormalige
boter- en broodhuisje in 1854 is afgebroken en
het peilmerk pas in 1895 wordt beschreven kan
de betekenis onder 2 genoemd gevoeglijk
komen te vervallen. Het huidige boter- en
broodhuisje is in 1973 herbouwd, waarbij de
toenmalige RDMZ Zeist thans RCE Amers
foort wel een aantal bezwaren had maar inzag
dat herbouw de meest praktische oplossing
was voor het realiseren van een sanitaire voor
ziening. De Volksalmanak van Groningen
1845 brengt uitkomst. Op blz. 60 en 61 staat
dat de steen de gradenafwijking aangeeft die
bij de oorspronkelijke bouw van de kerk is in
gezet. De hoek van de natuursteen geeft aan
t Lr -*■
166
Object boven de ingang van het Boter- en
Broodhuisje van de Martinikerk in Groningen
(e-Tijdschift voor Waterstaatsgeschiedenis
2020-9a)
2020-4 De Hollandse Cirkel
