Varia: Tellurometernieuws uit 1959
.i.ixïr^a
A. a V I ran 1 c V i: on I m a r Jali a
en er kwam geen vrouw aan te pas. Zo ging in
de Zuidplaspolder de functie van technisch
ambtenaar van vader op zoon Exalto over,
totdat J.W. Schuddebeurs die ging vervullen
- wat hij van 1935 tot 1973 deed', aldus
Schielands dikke boek 'Hoge dijken diepe
gronden' uit 2004.
Dat klopt, maar Nicolaas Exalto werd echter
na een poldercarrière van 1863-1881 'fabriek
en landmeter' van Schieland zelve. Dat was
méér dan directeur van de Zuidplaspolder. (In
1921 werd 'ingenieur' de normalere titel voor
de fabriek-landmeter, zoals bij meer water
schappen.)'.,2
Gynacoloog, genealoog en Oudheidkamer
Een antiek naambordje 'N. Exalto' was tot
nieuwjaar bij de Nieuwerkerkse Oudheidkamer
in bruikleen van de Rotterdamse gynacoloog
Niek Exalto (en achterop staat dat het bordje
werd gemaakt door een Rotterdamse portret-
i|
schilder!) Het bordje is dus gemaakt voor
Schielands fabriek-landmeter Nicolaas Exalto,
die nog onder Jan Anne Beijerinck aan de
drooglegging van de Zuidplas werkte!
(De gynacoloog is ook een precieze genealoog.
Hij legde bij het bordje zijn familiekroniek
neer met als één van de bronnen: Adri den
Boer, Is er nog een fabriek-landmeter?, in:
Geo-Info 2005-4, p. 182.)
Adri den Boer
Het blijft bij plaatsing van de kopij voor dit
tijdschrift kiezen. Het mag daarbij ook geen
100% Randstad worden. Het Nieuwsblad van
het Noorden had op 4 juli 1959 een gerasterde
foto met dit bijschrift:
'De heer Verhoef, landmeetkundig ambtenaar,
leest de tellurometer, die staat op de
balustrade van de eerste trans van de
Martinitoren, af. Let op de reflector voor op
het apparaat die de radiogolf richt. Tevens is,
zoals de foto laat zien, een radiotelefoon-
installatie in de tellurometer ingebouwd.'
De eerste vraag is: Wie weet wie ambtenaar
Verhoef was?! Wat de Zuid-Afrikaanse tellurometer was bleek uit het redactionele
dagbladverhaal erbij:
'Op wel zeer moderne wijze werd dezer dagen de afstand Martinitoren-toren Hornhuizen
gemeten met een z.g. tellurometer, een apparaat dat afstanden meet door middel van
radiogolven.
Het voordeel hiervan is o.m. dat men niet meer afhankelijk is van het zicht, van trillingen van
de lucht door warmte, z.g. luchtondulatie, en ook dat men bij mist en zelfs 's nachts
waarnemingen kan verrichten. Het principe doet iets denken aan radar. Zendt men een
radiogolf van zeer hoge frequentie (d.i. het aantal trillingen per seconde) uit, dan zal deze
golf zich gedragen als het licht en worden teruggekaatst door b.v. een toren of een hoog
gebouw. Nu is de afstand die het licht en ook een radiogolf per seconde aflegt, pl.m. 300.000
km. Meet men dus de tijd tussen het uitzenden van de golf en de ontvangst van de
gereflecteerde golf, dan kan men hieruit de afstand tussen zender en reflecterend voorwerp
berekenen. Wil men echter tot op de centimeter nauwkeurig deze afstand bepalen, dan moet
het meetapparaat in staat zijn de ongelooflijk korte tijden als onderdelen van milliardste
seconden te meten. Bij de tellurometer, een in Zuid-Afrika ontwikkelde afstandsmeet
apparaat, is dit laatste mogelijk. In tegenstelling met radar wordt de radiogolf niet
gereflecteerd door het voorwerp waarvan men de afstand wil bepalen, maar ter plaatse door
een tweede apparaat ontvangen en ogenblikkelijk heruitgezonden. Men is hierdoor in staat
de uitgezonden golf op het tweede apparaat te controleren en als dit nodig mocht blijken
correcties aan te brengen. Het doel van de metingen tussen de Martinitoren en de toren van
Hornhuizen was het vergelijken van de uitkomsten van het tellurometeronderzoek met de
reeds vroeger op meer conventionele manier uitgevoerde afstandsmetingen. Het onderzoek
werd uitgevoerd door de Rijksdriehoeksmeting en staat onder leiding van ir. Haarsma.
Maarten Haarsma werd in 1917 in Leeuwarden geboren; voor intimi ging hij 'Tromp' heten.
Zijn Delftse studie was in 1940 klaar. In 1953 mocht hij naar de RD daar. Via Den Haag
verhuisde de RD in 1971 naar Apeldoorn. Haarsma werd er toen bureauhoofd van. In 1967
sprak hij er al royaal over op het 4e NGL-congres. Op 30 juli 1979 overleed Maarten
Haarsma en er volgde een IM in het NGT. En Klaasse herinnert zich hem nog goed!
Adri den Boer
y& il t fa,rt i) fS Pp dft V nft rj t a a Tn/f '■.- A A
J'lKftftiitS HA. ff> f?ttftt It ft tilt (A (ft ft, ^(l V J ~f i)
!<f iptttrr? lartTe f riQCnwe/i (fi*fr Alhfit
(t-i\nj a(/f ift ft r i\ t>tt t it tjr rt ?t(ftrl $fi-tn' tu f- in
Zt f It v ttti /let nt i ft 0 tfitft A A it to a u k >ytZAt uit tl a tit 11
ytt>n
rla/i fitduitit
door Fabryck en Landmeter Andries Munro
Naambordje van Fabriek-Landmeter Nicolaas
Exalto
2 Het vervolg is te vinden op: http://bit.do/frioe).
60
2021-2 De Hollandse Cirkel
2021-2 De Hollandse Cirkel
61
