Varia: meten in Oost-Indië tegen 1907
Varia: ‘Stolwijk aan den IJssel’
Adri den Boer
90
91
‘In 1827 wordt in het nog jonge Konink
rijk der Verenigde Nederlanden hard ge
werkt aan het opzetten van de kadastrale
registratie van grondbezit. In het ver
lengde daarvan wil de overheid ook dat
alle grenzen tussen gemeenten wettelijk
worden vastgelegd. Gemeenten krijgen in
dat kader bezoek van een ‘Landmeter-
Delimitateur’ (landmeter-grensbepaler),
die, samen met de burgemeester plus de
burgemeesters van de omliggende ge
meenten, moet vaststellen waar voortaan
de definitieve wettelijke gemeentegrenzen
zullen lopen.
Bij zijn bezoek aan Stolwijk in 1827 komt
landmeter-grensbepaler W.J. van Campen
een ongewone situatie tegen: één stukje
Stolwijk is helemaal afgescheiden van de
rest van de gemeente en volledig omringd
door grondgebied van Gouderak en
Haastrecht. Die Stolwijkse enclave ligt
aan de IJssel bij Stolwijkersluis. De rivier
zijde ervan strekt zich uit van de (toen
malige) Haastrechtse brug tot aan een
zijtak ven de Hollandsche IJssel die als
‘De Wijk’ bekend staat. Het was een stuk
je overgebleven land, dat zijn bijzondere
positie dankte aan het feit dat hier ten
tijde van de ontginning twee ontginnings-
richtingen elkaar hadden getroffen en niet
precies op elkaar aansloten.
Die situatie creëert acht eeuwen later een
probleem voor de délimitateur, want hij
moet zijn grensbepalende werk uitvoeren
in overeenstemming met de reglementen
zoals vervat in de Methodique Verzame
ling der Wetten, Decreten, Reglementen,
Instructiën en Decisiën betrekkelijk het
Kadaster. De artikelen 74 en 77 daarin
schrijven voor dat alle gemeenten qua
grondgebied gemeenten uit één stuk
dienen te zijn. Enclaves en andere grens-
technische rariteiten moeten worden ge
corrigeerd. Daarom brengt landmeter Van
Campen de Stolwijkse enclave aan de
IJssel maar op eigen initiatief onder bij
Haastrecht. Hij doet dat op basis van de
overweging dat dit geïsoleerde stukje
Stolwijk ‘volgens zijne topographischen
ligging zeer gevoeglijk’ bij Haastrecht
past. Hij legt die letterlijk grensverleg
gende visie vast in een ‘Proces-Verbaal
van Grensbepaling’ d.d. 14 Augustus
1827. Dit standpunt van de landmeter
wordt vervolgens van hogerhand be
krachtigd, zodat bij Koninklijk Besluit
van 5 februari 1828 nr 118 de gemeente
Stolwijk haar rustieke stukje IJsselfront
kwijtraakt aan Haastrecht. Haastrechts
burgemeester J.C. Muller zegt niets en zet
zijn handtekening. Maar Stolwijks burge
meester A. de Ruijter tekent protest aan
tegen dit territoriumverlies. Hij weet daar
mee zelfs zijn gelijk te krijgen, tegen de
reglementen in. Met een nieuw Koninklijk
Besluit van 29 januari 1830 nr 89 herroept
koning Willem I zijn vorige koninklijke
beslissing en besluit definitief .dat het
gedeelte bekend onder den naam van
Stolwijker Sluis als vanouds tot de ge
meente Stolwijk zal blijven behoren’.
En dat bleef het ook, tot 1964. Toen
ondernam Gouda de sprong over de rivier
en annexeerde stukken Haastrechtse en
Guderakse IJsseloever, inclusief het in
geklemde stukje Stolwijk. Waardoor
Stolwijk voorgoed niet meer aan de IJssel
lag.
Henk Povée, Tien eeuwen tussen Lek en
IJssel, Bussum 2004, p. 16/17
‘In het algemeen is de wijze van werken
de volgende. Over bijna den geheelen
archipel zijn punten astronomisch in
lengte en breedte bepaald. Mocht dit
niet het geval zijn op of dicht nabij het
terrein dat opgenomen moet worden,
dan moet eerst één punt zoodanig be
paald worden. Vanaf dat punt moet een
basis gemeten worden: hetzij direct
door meting met kettingen - of, wanneer
de basis over water valt, door het
geluid. Men kent de snelheid van het
geluid, en het nauwkeurig tijdsverloop
kennende dat verstreken is tusschen het
zien van de vlam en het hooren van het
schot van een vuurmond, kan men de
afstand berekenen.’
In het begin van de twintigste eeuw
verscheen elke zaterdag het Geïllu
streerd Volkstijdschrift Eigen Haard.
In 1907 schreef ene H. v.d. S. in weer
wil van die tijdschrifttitel over ‘De
hydrografische opname in Oost-Indië’.
‘Natuurlijk zal aan kaarten altijd ver
anderd en verbeterd moeten worden.
Het is te hopen dat wanneer alles in
onzen Oost-Indischen Archipel een
maal opgenomen en in kaart gebracht
is, de verdere werkzaamheden nog
steeds zullen geschieden door
opnemingsvaartuigen, waar de Neder-
landsche vlag even fier zal wapperen
als weleer.’
2021-3 De Hollandse Cirkel
2021-3 De Hollandse Cirkel
