De Zeiss Elta 20:
hoe oude accu’s een verhaal kunnen vertellen
Dr. N. de Hilster
74
75
Deze instrumenten konden aanvankelijk alleen
nog maar de afstanden meten, de hoekmetin
gen moesten afzonderlijk met een theodoliet
worden gedaan. Niet lang nadat de afstands
meters klein genoeg geworden waren om op
een statief geplaatst te worden, kregen ze ook
de mogelijkheid horizontale richtingen te
meten, zoals de AGA Model 6 Geodimeter die
met alleen een horizontale rand was uitgerust.3
Latere instrumenten kregen de toevoeging van
een verticale rand en de mogelijkheid de af
standen naar het horizontale vlak te reduceren.
Een toestel met deze toevoeging was de HP
3810A Total Station uit 1975.4
In het midden van de twintigste
eeuw kwamen elektronische afstands
meters (EDM) in opkomst. Sommige waren
gebaseerd op radiogolven, zoals de Telluro
meter uit 19551andere werkten met licht, de
zogeheten elektro-optische afstandsmeters,
waarvan de Geodimeter in 1948 de eerste
was.2
randaflezingen en gemeten afstanden ook kan
opslaan, een instrument als de HP 3820A zou
nu een elektronische theodoliet heten. In
Nederland zijn total stations ook wel bekend
als tachymeters.
De opslag van tachymeterdata werd pas moge
lijk dankzij een serie instrumenten van de
firma Zeiss uit Oberkochen, West-Duitsland.
Mijn collectie van bijzondere geodetische
instrumenten groeit nog steeds gestaag en zo
nu en dan komen er instrumenten met
een verhaal binnen. Soms wordt
het bij de overdracht duidelijk
waar een toestel ingezet ge
weest is, zoals onlangs met
een Wild Di10 afstandsmeter
van de landmeetkundige
afdeling van Gemeente
Rotterdam. Dat instrument
was ooit door hen aange
schaft en na verloop van tijd
bij een medewerker beland
van wie ik hem kon over
nemen. Nog aardiger is het
als een instrument niet alleen
een bijzondere rol in de ont
wikkeling van de geodesie
gespeeld heeft, maar ook nog
een uitgebreider verleden
heeft dat aan de hand van het
instrument zelf verteld wordt.
Dit artikel gaat over zo’n instru
ment: de Zeiss Elta 20.
Dat instrument leverde ons de tegenwoordig
alom gebruikte term “total station” op: aan
vankelijk was het de modelnaam van de
3810A, groot afgebeeld op de voorkant van het
instrument, maar het zou uiteindelijk tot een
soortnaam ver
worden.
De HP 3810A
verdiende
deze naam
omdat het,
in tegen
stelling tot
de HP
3805A
Distance
Meter en
HP 3808A
Medium
Range Dis
tance Meter, in staat
was ook het hoogte
verschil uit de gemeten
afstand en verticale
hoek te berekenen.5
Bij de in 1977 geïntrodu
ceerde HP 3820A Electronic Total
Station kon daarbij ook de horizontale
rand elektronisch worden uit
gelezen.6 Tegenwoordig wordt
een instrument pas een total
station genoemd als deze de
De Zeiss Elta 20 (instrument collectie auteur)
3
2021-3 De Hollandse Cirkel
2021-3 De Hollandse Cirkel
De Hewlett-Packard 3810A Total Station
uit 1975 (instrument collectie auteur)
4
5
6
AGA Corporation of America, AGA Model 6 Geodimeter: New Lightweight Transistorized, (South Plainfield, z.d.), p.1. AGA Electronics
Geodimeter Department, AGA GeodimeterModel “6", (Lidingö, 1965), p.2
'New H.P. Instrument', in: The California Surveyor, Winter 1975 (Hayward, 1975), pp.20-21
Hewlett-Packard, Civil Engineering Products, (Loveland, 1979), pp.4-6
Hewlett-Packard, Civil Engineering Products, (Loveland, 1979), p.7
1 Sturman, B., Wright, A., The History of the Tellurometer, (Stockholm, 2008),
https://www.fig.net/resources/proceedings/fig_proceedings/fig2008/papers/hs01/hs01_03_sturman_wright_2833.pdf
2 GeoTronics AB, A few snapshots of our first 40 years, p.2., (Danderyd, 1987)
