1/
rii
X
I
i
s
sZ
RJ C
108
109
De immensiteit van dit kartografische project
is moeilijk te overschatten. Op wired.com
noemt een deskundige een aantal van minstens
1,1 miljoen verschillende kaarten (waarbij op
gemerkt wordt dat alleen al voor de dekking
van de voormalige Sovjet-Unie ruim 400.000
kaartbladen nodig zijn).
Oud papier
Het is best wel een jongensboekverhaal, over
hoe begin jaren negentig deze kaarten werden
‘ontdekt’. In de Sovjet-Unie waren een stuk of
twintig legerdepots waar de kaarten waren
opgeslagen. Aangezien het kaartmateriaal ge
heim was waren ze alleen voor medewerkers
van het leger toegankelijk. Kaarten waren zó
geheim dat een officier die er een kwijtraakte
naar het gevang kon worden gestuurd (of er
ger). Elke keer als er een kaart uit het depot
werd uitgegeven, moest daar een handtekening
voor worden gezet, en elke kaart moest weer
worden ingeleverd. Zelfs als de kaart zwaar
beschadigd raakte, moest de houder de restjes
inleveren.
In de verwarrende tijd na het uiteenvallen van
de Sovjet-Unie was er weliswaar vanuit
Moskou het bevel gegeven om de kaarten te
vernietigen, maar in de afgescheiden nieuwe
republieken was het gezag van Moskou sterk
afgenomen. Daardoor zijn er toch een hoop
kaarten bewaard gebleven. Russische officieren
zagen in de kaarten een manier om snel geld te
verdienen. Zo kwam Aivars Beldavs uit Riga
(Letland) in beeld. Aivars had gediend in het
Sovjetleger in het midden van de jaren tachtig,
en hij gebruikte de geheime militaire kaarten
bij oefeningen. Hij wist dus wat de kaarten
inhielden. Een paar jaar na zijn vertrek uit het
leger was Beldavs mede-oprichter van de
kaartenwinkel Jana Seta in Riga. Begin jaren
negentig werd hij benaderd door officieren van
het Letse kartografisch depot of hij interesse
had. Dat had hij zeker, er werd een aanbod
gedaan en geaccepteerd, Beldavs’ winkel ont
ving wel tien spoorwegwagons met kaarten,
die in de boeken werden verantwoord als ‘oud
papier’. Ze hadden er aanvankelijk niet vol
doende ruimte voor, en verloren zelfs een deel
van de kaarten doordat lokale jeugd een van de
pallets in brand stak. Uiteindelijk zijn Aivars
Ook anderen sloegen hun slag. Op de website
wired.com staat een James-Bondachtig ver
haal, dat we hier (vertaald) onverkort herhalen.
Er stond een militaire helikopter toen Russel
Guy [van het Amerikaanse bedrijf Omnimap
- AvdM] arriveerde op het heliplatform bij
Tallinn, Estland, met een koffertje met
$250.000 in cash. Hij voelde zich niet erg op
z’n gemak daar. Het leek niet precies op een
militaire basis, maar er waren mannen die er
uitzagen als soldaten. Met geweren.
Het was 1989. De Sovjet-Unie viel uit elkaar,
en sommige legerofficieren waren druk bezig
om de restanten te verkopen. Tegen de tijd dat
Guy arriveerde op het heliplatform waren de
meeste goederen in de helikopter al uitgeladen
en afgevoerd. De kratten waar hij voor kwam
waren de enige die nog over waren. Toen hij
de sluitplank van een van de kratten opentrok,
steeg er een sterke dennenlucht op. Binnenin
zat een tweede kist, en de ruimte tussen beide
kisten was gevuld met dennennaalden. Guy
had het gevoel dat de mannen die de kratten
hadden ingepakt dit deden om drugshonden op
vliegvelden af te leiden. Maar het ging Guy
niet om drugs. In de binnenste kratten zaten
kaarten, duizenden kaarten. En op elk ervan,
in de rechterbovenhoek, stond in rood het
Russische woord ceKpeT - geheim. “Ik denk
dat we wel een miljoen kaarten hebben
gekocht”, aldus Guy. “Misschien nog wel
meer.”
en zijn collega’s drie jaar bezig geweest om
alles te sorteren en classificeren.
Er zullen ongetwijfeld nog meer avonturiers
zijn geweest die illegaal kaarten hebben ge
kocht, maar daarover geven de geraadpleegde
bronnen geen uitsluitsel. Niet iedereen zal er
ook voor hebben willen uitkomen. In de jaren
negentig ontstond er een levendige handel in de
Sovjetkaarten. Bedrijven die topografie nodig
hadden van afgelegen gebieden (bijvoorbeeld
telecombedrijven die in Afrika een telecom-
netwerk wilden uitrollen) namen er veel af.
Ook de Amerikaanse overheid was een groot-
gebruiker, omdat via de Sovjetkaarten infor
matie beschikbaar kwam die de VS niet zelf
hadden. Het is regelmatig voorgekomen dat op
hulpmissies in derdewereldlanden rond de
eeuwwisseling de enige beschikbare kaarten
die van de Russen waren. Zo gebruikte het
Nederlandse leger ze bijvoorbeeld in 2002 bij
een missie van de Verenigde Naties naar
Ethiopië en Eritrea. Ook off-the-beaten-track
reizigers konden deze kaarten goed gebruiken.
184
1 z’61-'
'IPX*
n
5
sk
76 g
tl
72 o
I
A
«fl l
j i
2022-3 De Hollandse Cirkel
2022-3 De Hollandse Cirkel
Aivars Beldavs in zijn opslagruimte met
legerkaarten (bron: AD/Bart Hoogveld).
Gedeelte van kaart Ras-al-Ain (J-37-117), schaal 1:100.000, langs de Turks-Syrische grens
(bron: chomikuj.pl)
.427
365
364»
.397
Kyp:. Te.rit-Ha
k
:A6yXaA*af
V
i o
'x.
o
^"■Bxp-Paaa
k-
ablutie ücdiü nocrfi'
Axpenjiu
80
98
s’/;
427.1 HHtEHltAHnUHAP J
4 ■f'
