Open Monumentendag Delft: Gebouw voor Geodesie
Z
rr
144
145
Tot zover de tekst van de “EERSTE AFDEE-
LING” van de door Krayenhoff geschreven
Instructie.
del van den Sextant en artificiëlen Horizon
(bestaande in een bakje van weinig diepte, met
zwart gemaakte olie gevuld, en door een cir
kelvormig kapje van zeer dun Muscovisch glas
overdekt), de Zons corresponderende hoogtens
te nemen; en zich in dit soort van waarnemin
gen vooral, bekwaam en vaardig te maken.”
De hier omschreven kunstmatige horizon is
mij niet bekend, wel ken ik de uitvoering met
een bakje met kwik, zoals te zien op afbeel
ding 9.
Art. 7. “De menigvuldige operatiën, die de
opnemingen in detail vorderen, en de aard der
werktuigen, die men daartoe gebruikt, zouden
natuurlijk aanleiding geven tot voortloopende
misslagen, indien men de vaste punten en lij
nen van verkenning niet nader bij elkanderen
bragt, dan door de primitive triangulatie,
waarvan tot dus verre alleen gesproken is, ge
schieden kan; deze immers is zoo veel te meer
volmaakt, naar gelang de ruimte, door elken
driehoek omvangen, meer uitgestrektheid be-
vat: - de opneming in detail wordt integendeel
met veel grootere naauwkeurigheid volbragt,
naar mate de punten en lijnen, waarop dezelve
gegrond moet zijn, nader bij elkanderen liggen.
Het zal derhalve noodig zijn, dat elke ruimte,
binnen driehoeken van den eersten rang beslo
ten, met een bijzonder net van driehoeken be
dekt en alzoo in onderdeelen verdeeld worde;
om voor het Planchet (tot de metingen in detail
te gebruiken) als het ware een zekeren weg te
banen en telkens nieuwe vaste punten aante-
treffen, die zoo wel de afstanden als rigtingen
verzekeren. Deze operatie, bekend onder de
benaming van secundaire triangulatie, was
men voormaals gewoon met een Astrolabium
of Graphometre te doen; doch vereischt, na de
thans bestaande meerdere volmaaktheid, zoo
wel der werktuigen als wijze van behandeling,
met den Repetitie-cirkel zelve, volbragt te wor
den. Tot meer gemak kan men daartoe Cirkels
van kleiner middellijn, bij voorbeeld van 10, en
zelfs van 5 duimen, als genoegzaam toerei
kende, bezigen; de Sextant en Reflectie-cirkel
van BORDA, zijn mede zeer geschikte werk
tuigen, en kunnen te gelijker tijd dienen tot het
doen van waarnemingen op de Géographische
Breedte. En eindelijk zal men nog tot deze
secun daire triangulatie de methode kunnen
aannemen, om op elk der hoofdpunten van de
primitive triangulatie met den grooten Repeti-
tie-cirkel, uit de standplaatsen waaruit de
waarnemingen van den eersten rang geschied
zijn, alle de voorwerpen te bepalen, die men
oordeelt noodig te hebben; ten welken einde de
bovenkijker op nul of het begin der telling ge
steld en op het een of ander voorwerp of top
punt eens primitiven driehoeks te gelijk met
den ondersten kijker gerigt wordt. De Cirkel in
deze positie vast staande, maakt men den
bovenkijker los, beweegt denzelven over het
vlak van den Cirkel en meet achtereenvolgende
de opening der hoeken, die de begeerde voor
werpen met het vaste en tot basis aangenomene
hoofdpunt maken; wel zorg dragende, dat de
onderkijker altoos vastgeschroefd en op dit
hoofdpunt naauwkeurig gerigt blijve: - men
herhaalt deze operatie op elk der drie toppun
ten van elken hoofd-driehoek, en kan alzoo de
Ook dit jaar was het Gebouw voor Geodesie
aan de Kanaalweg 4 in Delft, op zaterdag 10
september, weer open voor bezoek. Het aantal
bezoekers was met ruim 500, waaronder 56
kinderen, een record.
De route omvatte de hal, het woonhuis van
Schermerhorn, het kantoor van Geodelta, de
toren met de depotruimte van DHC, het dak
terras, en de koepel met het astronomisch
observatorium. Voorbereid en gecoördineerd
door Wim van Beusekom waren er tien DHC-
vrijwilligers, alsmede personeelsleden van
Geodelta en van Advier (bedrijven die in het
gebouw gehuisvest zijn), en de heren Sturm en
de Jong van de Koninklijke Vereniging voor
Weer- en Sterrenkunde in de weer om de be
zoekersstroom te informeren. Er waren infor-
secundaire driehoeken, binnen deze ruimtens
begrepen, met genoegzame zekerheid bepalen;
ten minsten wanneer het werktuig wel verdeeld
is en de noodige herleidingen aan deze waar
nemingen worden toegebragt.”
matie- en demonstratiepunten over historisch-
geodetische films (Chris Nelis), mechanische
Art. 8. “De Géographische Ingenieurs, worden
verondersteld niet alleen ervaren te zijn in het
théorétische gedeelte van alles, wat op de Géo-
désische operatiën betrekking heeft; maar ook
even zeer in de vaardige behandeling van den
Repetitie-cirkel tot allerlei soort van waarne
mingen, waartoe dezelve pleegt gebruikt te
worden: - Zij behooren zich, zoo wel door stu
die als oefening, toeteleggen, om zoodanige
talenten te verkrijgen, als in den Waarnemer
vereischt worden, en de de algemeene voor
schriften raad te plegen, die in het leerzaam
werk Essai sur l’Art. d’Observer et de faire des
expériences, par J. SENEBIER gevonden wor
den.”
rr-
2022-4 De Hollandse Cirkel
2022-4 De Hollandse Cirkel
Afb. 9. Een kunstmatige horizon, m.b.v. een bakje met kwik. Afkomstig uit “Antieke Wetenschappelijke
instrumenten” door Gerard L E Turner, afb.14, blz 73.
14 Kunstmatige horizon. Engels, eind 19e eeuw. Het ondiepe mahoniehouten bakje
bevat het vloeibare kwik, beschermd door het glazen deksel.
Een uitnodigende open deur van Kanaalweg 4
(foto: Peter Plugers)
