Pijlers op de Vrouwenheide:
de bijzondere geschiedenis van het RD punt Ubachsberg
Luc Heres
126
127
Het hoogste punt van Nederland?
Het verhaal gaat dat men heel lang gedacht
heeft dat Vrouwenheide het hoogste punt van
Nederland was en niet de Vaalserberg. Als
reden wordt daarvoor aangevoerd dat als men
vanuit Vrouwenheide de blik naar het zuidoos
ten wendt, men over de Vaalserberg heen kijkt
naar het daarachter liggende (en hogere) Eifel-
massief.
Als men op Vrouwenheide staat, kan men zich
daar inderdaad iets bij voorstellen. Er is sprake
Vrouwenheide is een hoge heuveltop, gelegen
even ten zuiden van het Limburgse dorp
Ubachsberg. Het is zowel in topografisch, geo
logisch als ook in geodetisch opzicht een bij
zonder punt. Het is daarom de moeite waard
om er wat meer aandacht aan te besteden.
Een bijzonder geologisch punt
Vrouwenheide is bovendien in geologisch op
zicht een bijzonder punt. Het is nl. het hoogste
punt van het Eiland van Ubachsberg. Dit ge
bied wordt door geologen zo genoemd omdat
dit ‘eiland’ de scheiding vormt tussen de vroe
gere Oostmaas en de latere Westmaas. Om die
reden is Vrouwenheide een locatie waarnaar
regelmatig geologische excursies worden ge
organiseerd.
De top van de heuvel bestaat, in tegenstelling
tot de omgeving, niet uit löss maar uit weinig
vruchtbare tertiaire zand- en grindafzettingen.
Daarom is Vrouwenheide nooit als akkerland
in gebruik geweest. Het is een stuk onontgon
nen gebied dat in gebruik was als gemeen
schappelijk weidegebied. Bij de term ‘heide’
moet men zich trouwens geen struikheide of
dopheide voorstellen, maar grassen, struik
gewas en hakhout.
Op oude topografische kaarten is te zien dat
het gebied vroeger nagenoeg boomloos was.
van een perspectivische vertekening.
Vrouwenheide is echter 217 meter hoog en de
Vaalserberg 322. Een verschil van ruim 100
meter. Ook met beperkte middelen moet het
voor topografen in het verleden toch mogelijk
geweest zijn om dit hoogteverschil vast te stel
len.
Het zal wel zo zijn dat dit soort specialistische
kennis niet wijd en zijd bekend was. Daardoor
kon in de volksmond het verhaal over het
hoogste punt nog lang blijven voortbestaan.
Een bijzonder geodetisch punt
Vrouwenheide is bovenal in geodetisch opzicht
een bijzonder punt.
Er staan een aantal pijlers die onderdeel zijn
van het RD punt op Vrouwenheide. Het RD-
punt staat in de boeken trouwens bekend als
RD Ubachsberg, genoemd naar het kerkdorp
dat een kilometer noordwaarts ligt.
Een enigszins verwarrende naam, want de kerk
van Ubachsberg is ook een RD-punt (R.K.K.
Ubachsberg). Wat dat betreft zou RD
Vrouwen heide een betere naam geweest zijn.
Pas na 1930 verschijnen de eerste bomen.
Tegenwoordig is de gehele Vrouwenheide met
bos bedekt.
Pal ten westen van het bosgebied staat de
molen Op de Vrouweheide, de hoogst gelegen
windmolen van Nederland (215 m.).
Op 13 van de 78 punten werden tevens astro
nomische metingen verricht. Die waren nodig
om het RD-net, of beter gezegd de Bessel
Ellipsoïde, zo goed mogelijk op de lokale
geoïde te doen passen. Anders gezegd: om zo
goed mogelijke waardes voor het Amersfoort
Datum te bepalen.
Op 11 van de punten werd de geografische
breedte bepaald en werden azimut-metingen
uitgevoerd. Slechts in Ubachsberg, in Leiden
(Sterrenwacht) en tevens in Bonn en Göttingen
werden metingen gedaan om de verschillen in
geografische lengte te bepalen. Deze metingen
zijn extra gecompliceerd omdat daar nauw
keurige tijdsmetingen voor nodig zijn.
Het punt RD Ubachsberg is één van de 78
punten van het primaire driehoeksnet dat in de
periode 1888 - 1904 gemeten is.
Op Vrouwenheide vonden de hoekmetingen
plaats in de zomer van 1892. Er werd gemeten
naar de RD punten Nederweert en Klifsberg,
naar de Belgische punten Peer, Tongeren en
Henri Chapelle en naar de Duitse punten
Mündt en Langschoss. Ook werd de richting
gemeten naar enkele zogeheten ‘tussenpunten’
onder meer naar Sittard. Men ziet, de buiten
landse punten zijn in de meerderheid. Dat is
goed te verklaren, want Zuid Limburg wordt
als een soort schiereiland aan alle kanten om
sloten door de buurlanden. Bovendien was een
goede aansluiting op het Duitse (Pruisische)
netwerk belangrijk omdat hiermee ook aange
sloten kon worden op de basis in Bonn. De
basismeting in Stroe vond immers pas plaats in
1913.
7A
2022-4 De Hollandse Cirkel
2022-4 De Hollandse Cirkel
£3
Vrc uwer
7SZ0Z'
RuioéStoben
Luikgestei
Peer
Mundt
Sittard
Ubagsberg
Bir
angschoss
Battice
100 km
Michelsb
ZW
NO
HEERLEN
Eiland van
Ubac^fberg
