52
tertijd zeer bekend, en de door hem nieuw be
werkte jacobsstaf (men vergelijke b.v. Hart-
mann Schedel, Liber Chronicorum, Nürnberg.
1493, waarin een houtsnede voorkomt die Re-
giomontanus voorstelt, terwijl hij een astrola
bium demonstreert).
Toen Regiomontanus in 1475 Neurenberg
weer verliet, was M.B. dus 16 jaar oud. Hij
heeft ongetwijfeld veel van R. geleerd, noem
de zich later ook graag zijn leerling. In elk
geval oefende hij zich daar in het gebruik van
de jacobsstaf, welk instrument de zeevaarder
diende niet alleen om het punt vast te leggen,
waar hij zich bevond, maar dat ook gebezigd
kon worden om de afstand tussen sterren te
bepalen, zij het dan op onnauwkeurige wijze.
Het is dus de voorloper van de op een idee
van Newton berustende spiegelsextant, die
dezelfde verrichting (en) met behulp van een
reflecterende spiegel gemakkelijker en bedui
dend nauwkeuriger mogelijk maaktr'). Mede
delingen, volgens welke hij aan boord (tijdens
de 19 maanden lange reis in 1485''86 met de
tweede expeditie van Diego Cao naar Z.W.
Afrika) ook het gebruik van de kwadrant on
derwezen zou hebben, moeten wel onjuist zijn
als men bedenkt dat reeds 25 jaar vroeger
Diego Gomes dit instrument op zijn zeereizen
meenam11). Hennig zegt, dat M.B. wahrend
der Seefahrt die Portugiesischen Seefahrer
offenbar gerade in der Verwendung des As-
trolabiums unterweisen sollte
Als lakenkoopman maakte hij verschillende
zeereizen en tijdens die reizen ondervond hij,
welke praktische betekenis datgene inhield,
wat hij bij Regiomontanus slechts theoretisch
aangewend had gezien.
Op 25-jarige leeftijd schoot de ster van M.B.
plotseling omhoog. Hij reisde naar Portugal
en nam uit Neurenberg de door Portugese zee
lui veel gevraagde passers, jacobsstaven, de
clinatietabellen en andere nuttige zaken mee.
Zo was hij in 1482 voor het eerst in Lissabon.
Lang bleef hij er blijkbaar niet. Er wordt al
thans melding gemaakt van een politierapport
van Neurenberg van 1483, volgens hetwelk
hij in de vastentijd zou hebben gedanst, welke
misdaad hij met 8 dagen gevangenisstraf
moest boeten, terwijl de toekijkers met een
berisping vrijkwamen. Hij kreeg echter uitstel
wegens een noodzakelijke reis naar Frankfurt.
Dat uitstel zal hij wel benut hebben om de
smadelijke opsluiting te ontlopen.
In 1484 ging hij opnieuw naar Lissabon. Het
reisgeld vond hij door de contanten te gebrui
ken, die hij als handelsagent onder zich had.
Een hiervoor afgegeven schuldbekentenis is
in de archieven teruggevonden.
Joost (Jobst) van Hurter, een Vlaming, die
door bemiddeling van Isabella, de dochter van
zijn landvorst, de waardigheid van stadhou
der der Azoren in erfelijk bezit had gekregen,
was met M.B. in kennis gekomen (later zou
deze Hurter zijn schoonvader worden) en
bracht hem met de instrumenten rechtstreeks
naar de koning3). Dit was omstreeks 1484.
En spoedig zien wij hem nu zitting nemen in
de opperste geheime Raad (de Junta dos Ma-
thematicos). Door het geheime karakter van
deze Raad is het misschien te verklaren, dat
men van de benoeming geen documenten
heeft gevonden5). O.m. werden aan deze
Raad door koning Johan overgelegd de plan
nen van Columbus, die door een onjuiste be
rekening van de afstanden de wereld (ook de
Oceaan) veel te klein ziet. Lauf, die deze
vreemde fout bespreekt, noemt M.B. „the cele
brated M.B., one of the most able geographers
and astronomers in the Kingdom".
De koning zag blijkbaar in hoe belangrijk het
was, een kenner van het gebruik van de ja
cobsstaf te verbinden aan zijn Hof. Het navi
geren zonder kustzicht was immers nog zeer
riskant.
In sommige bronnen wordt M.B. de uitvinder
van de jacobsstaf genoemd, maar reeds in
1344 was Levi ben Gerson uit Bagnol ermee
vertrouwd, zoals o.m. wordt medegedeeld
door Moritz Steinschneider in „Bibliotheca
Mathematica" 1888, blz. 36. Ook de oude
Arabieren wisten er reeds mee om te gaan.
Behaim werd in 1485 in de stad Alcobaga (of
Albassavas) tot ridder geslagen in de San Sal-
vator8) (de oorkonde is nog aanwezig) en
ging omstreeks die tijd op reis met Diego Cao.
Als „sterrenrekenaar" bewees hij zijn diensten
aan de expeditie, terwijl hij tevens zijn jacobs
staf kon demonstreren. Anderen noemen hem
de kosmograaf van deze onderneming, die 3
jaar zou duren en dienen moest om (door om
zeiling van de door de Arabieren beheerste
tussenzone van de Middellandse Zee, Klein-
Azië en Perzië) het Indië van de specerijen,
van goud en ivoor, rond Afrika rechtstreeks
met Portugal te verbinden.
Alleen door zijn globe, waarover later, we
ten wij iets van deze geheime reis af. Een feit
is, dat Behaim door de invoer uit Duitsland
van verschillende nautische instrumenten de
