89
Omstreeks het jaar 100 zien wij een Mace
donische zijdehandelaar Maës Titianus op
zoek naar zijde. Hij reist veel, is tevens een
hartstochtelijk aardrijkskundige. Zijn reisaan
tekeningen stelden Ptolemaeus in staat, het
oosten beter te leren kennen. Het is immers
zo, dat kaarten vaak gedeeltelijk werden
samengesteld met behulp ook van reisbe
schrijvingen.
Van Ptolemaeus tot Mercator
Het hoogtepunt bereikte de kartografie in de
Oudheid waarschijnlijk door de arbeid van
Claudius Ptolemaeus van Alexandrië, ook
wel Claudius Ptolemaeus van Pelusium ge
noemd 87/90160wiens portret hier naast
is afgebeeld.
Hij schreef zijn aardrijkskundig werk een
halve eeuw later dan Marinus van Tyrus, zijn
leermeester. Zijn werk was, zoals hij zelf zegt,
op dat van zijn voorganger gebaseerd. Hij gaf
dus eigenlijk een nieuwe editie uit.- Over de
bronnen van Ptolemaeus schrijft A. H. L.
Heeren in zijn Dissertation on the sources of
Ptolemaeus' geography aanhangel van
Historical Research-Asiatic Nation, deel III.
Ptolemaeus was meer mathematicus en astro
noom dan geograaf, maar in de eerste plaats
was hij zeker kartograaf. Zijn wereldkaart
van 35 X 52 cm (bij de samenstelling waar
van hij een kegelmantel-projectie toepaste,
welke rekening hield met het convergeren van
de meridianen naar de polen) bleef vele eeu
wen onovertroffen.
In zijn groot astronomisch stelsel, met een
afgeronde studie van de wiskundige en sterre-
kundige aardrijkskunde (en in zijn Geogra-
phica in acht boeken) geeft hij een bijna vol
ledige, zijn het dan wat dorre, aardbeschrij
ving. De latere uitgaven bevatten 26 kaarten,
die echter van Agathodaemon (5de eeuw)
afkomstig zijn. Vermoedelijk zijn er van Pto
lemaeus geen originele kaarten meer.
Hij vermeldt 8000 namen en van 400 plaatsen
geeft hij de geografische breedte. In de mid
deleeuwen gold dit werk als het beste. Het
was ook het meest verbreide.
Reeds in 1478 zagen wij toepassingen van de
kopergravure, die er immers was vóór de boek
drukkunst. De Ptolemaeus-uitgave van Berlinghieri
te Rome is, evenals de Cusanus-kaart van Duits
land en Nederland (1491) via de kopergravure tot
stand gekomen. Over deze en verschillende andere
technieken zou veel te vertellen zijn. Hoe prachtig
zijn b.v. de latere resultaten van de steendruk!
De Middellandse Zee is ook bij Ptolemaeus
het stiefkind. Hij maakte de zee één-derde
breder dan die in werkelijkheid is, en veron
derstelden Eratosthenes en Strabo dat de be
kende wereld twee-zevende was van de hele
oppervlakte, Ptolemaeus maakte er Yi van-
Zijn fout was o.m. dat hij bij de berekening
van de aardomtrek niet Eratosthenes, maar
Strabo en Poseidonius navolgde, waardoor
zijn graden (en dus de aardomtrek) één
derde te kort werden. Hij moest dus wel over
al inkrimpen.
Zijn kaartwerk werd in 1478 te Rome ge
drukt. Waarschijnlijk zijn dat echter geen
originelen geweest. Bekend is alleen, dat ze
gehecht waren aan kopieën van zijn werk uit
de 11de eeuw. Daarna zijn er vele Ptole-
maeus-uitgaven gekomen. In de Renaissance
waren vooral de Duitsers actief: van de eerste
Portret van Claudius
Ptolomaeus. De attri
buten Jacobsstof en
wereldbol duiden de
mathematicus en as
tronoom aan.
36 uitgaven verschenen er in Duitsland 23
(Gallois). Er wordt vermoed, dat de Ptole-
maeus-kaarten reconstructies zijn van het
werk van Marinus van Tyrus, wiens arbeid in
elk geval reeds in de 10de eeuw bekend was
bij de Arabische aardrijkskundige Masudi.
Ptolemaeus meende dat de aarde een niet-
bewegend lichaam was in het midden van het
universum. Hij verwierp als absurd het
draaien van de aarde om zijn as, en de loop
om de zon.
Zijn Almagest, eerst genoemd ,,de mathema
tische constructie", werd later genoemd de
Magiste Syntaxis of „grote constructie". In
