193
Wereldkaart met kompasrozen, van Anominius (16e eeuw). De verticale
lijn scheidt de Spaanse van de Portugese invloedssfeer.
(Uit: Paul Herrmann: Z,eigt mir Adams Testament.
Hoffmann und Campe Verlag.)
wijzingen niet uit de 12 eerste eeuwen van
onze jaartelling, ook geen werkelijke zee
kaarten trouwens, wel landkaarten. Dit be
wijst natuurlijk helemaal niet, dat ze er nooit
geweest zouden zijn. Wij vinden er alleen
maar geen sporen van. De wereldkaart van
Pisa is uit 1300; misschien is dit wel de oudste
van de ons nog resterende zeekaarten. Ook
deze portolaan laat reeds het drukke net van
kompaslijnen zien; een latere van Carignano
is uitgebreider, terwijl hier ook reeds veel
meer topografische aanwijzingen zijn vermeld.
De bewering van Peschel, dat ze nooit op
schaal zijn getekend, lijkt onjuist. Ook is niet
waar, wat Fiorini vertelt, n.l. dat men bij de
samenstelling van een aequidistante azimu-
thale projectie zou zijn uitgegaan.
Het stelsel van windrozen bleef tot de mer-
catorprojectie in gebruik, in de plaats van het
sedert Marinus van Tyrus gebezigde net van
rechthoeken, dat de betrekking tussen bol en
plankaart aanduidde.
Was het noorden op de oudere kaarten
meestal beneden, van de 14e eeuw tot nu toe
is het steeds boven.
In Rome, in de Bibl. Barberiniana, worden
nog drie zulke portolanen bewaard. Veel
exemplaren kennen wij dus niet meer.
Als type van de zeer vele Middellandse Zee
kaarten hebben wij één uit de collectie van
Willem Barentzoon afgebeeld. Het origineel
heeft een afmeting van 532 X 375 mm. In de
legenda zijn de grenzen van de uitgestrekt
heid genoemd. Op het aanhangsel ziet men de
Italiaanse, Spaanse en Duitse mijlen met on
derverdeling. ,,Alle havenen, reeden, bayen,
ondiepten, clippe, sanden ende ander droogh-
ten" zijn „neerstigh" door onze beroemde
landgenoot beschreven. In tegenstelling tot de
ronde wereldkaarten waren de nautische
kaarten meestal rechthoekig.
Zoals u ziet is aan de kaartversiering zeker
niet minder aandacht besteed dan aan de
situatie van elk punt afzonderlijk.
Als specimen van kaartwerk uit West-Europa
van de 14e eeuw noemen wij de kaart van
Ranulphus Hyggeden (1360). De aarde
wordt ook hier nog als een ovaal voorgesteld
en omgeven door water. En als Klaas Dijkstra
uit Hilversum en zijn Engelse geestverwanten
leden van de Flat Earth Society het
voor 't zeggen hadden, zou die opvatting ook
de heersende blijven. De bovenste helft is
Azië, het voornaamste deel van de onderste
helft Europa. Afrika beslaat het rechtse
deel van de onderste helft. Het lijkt er op,
