KARTOGRAF1E (IV)
Uit de geschiedenis der
11
door W. Koopmans, oud-ambtenaar van het Kadaster
Even noemden wij de St.-Deniskaart uit de
14e eeuw. Dit is een cirkelkaart met aan de
omtrek, besloten in halve cirkels, vele gecal-
ligrafeerde oude namen van winden, als
Eunes (Eurus) oostenwind, nochus (no-
tus) zuidenwind, Euroauster z.o.wind,
Africus z.w.wind, Zephirus westenwind,
Volturnus z.o.wind enz.
Jeruzalem, het centrum, is voorgesteld door
een kerk. De tijd eiste blijkbaar, dat ook de
plaats van het Paradijs werd aangeduid.
In ons vorig overzicht (oktobernummer van de
vorige jaarg.) spraken wij ook terloops over
de Sanuto-kaart van 1320. Hierbij zijn
twee verschillende kopieën afgedrukt. De ko
pie uit de Facsimile-Atlas van Nordenskiöld
vertoont bij vergelijking met de foto van
Peschel, en trouwens ook met die, voorkomen
de in Hennig, Terrae Incognitae, aanmerke
lijke verschillen. De vele hulplijnen uit 16
windrichtingen ontbreken op de andere ge
heel. Het noorden ligt links.
Het is niet zeker, dat Sanuto de maker is,
dan wel de Genuees Pedro Vesconte, die
door Konrad Kretzschmer als zodanig wordt
genoemd in het Zeitschrift der Berliner Ges.
für Erdkunde, 1891, XXVI. De kaart is ge
voegd bij Sanuto Tosselli's „Secreta fidelium
crucis"; zij werd, hoewel dit geschrift blijk
baar reeds in 1306 is begonnen, eerst in 1321
overhandigd aan Paus Joannes XXII. Graaf
de Santarem stelt met beslistheid vast, dat de
Sanuto-kaart geen vooruitgang aanwijst,
vergeleken met oudere en dat Sanuto zelfs de
ware vorm van Afrika niet kende. Hol
land (ia) was in elk geval wel aan de kopiist
bekend.
Op Sanuto's wereldkaart met een diameter
van 33 cm is het jaartal 1320 yerrneld. Zeer
waarschijnlijk is deze, evenals de wat oudere
van Petrus Vesconte van 1318, van nog vroe
gere kaarten gekopieerd.
Sanuto de oudere, een adellijke Venetiaan,
schreef tussen 1306 en 1321. Op zijn kaart is
voor het eerst Chathay China) genoemd.
Zij toont invloeden van Idrisi en bekendheid
met de Ptolemaeus-uitgaven. De auteur wijst
er met nadruk op dat het mogelijk is, langs
de zuidpunt van Afrika naar Indië te komen.
Zoals anderen met hem noemt hij tropisch
Afrika „inhabitabilis propter calorum".
De merkwaardige aanwijzingen hier en daar
verraden reeds dadelijk de hoge ouderdom.
„Hier waren de Tartaren ingesloten" is als
geschiedkundige vermelding wel te accepte
ren, misschien ook nog „gebied onbewoon
baar wegens de koude", maar met de aandui
ding „hier staat de grote hond" (zie rechts
midden) verliet men het terrein van de nuch
terheid. Denkt men hier niet onmiddellijk aan
de grote hond Cerberus, de bewaker van de
onderwereld?
Toen het centrum der kaartenmakerij van de
zeesteden Venetië en Genua was verlegd naar
Mallorca, trokken ook vele kartografen daar
heen. De Catalaanse kaarten boden meer dan
de Italiaanse, die alleen maar (of voorname
lijk) dienden voor de navigatie in de nabij
heid van de kusten.
Het oudste, bewaard gebleven, Catalaanse
kaarttype is de wereldkaart van Dalortos
1325). Het door deze kartografen-groep be
streken gebied breidde zich snel uit. Ook de
grotere nauwkeurigheid en het kunstzinniger
voorkomen verleende hen een vooraanstaan
de plaats. Ze zijn op perkament gemaakt. De
namen der voornaamste havens zijn in rood
gesteld, de teksten zijn nog Latijn (dat in on
bruik was geraakt).
In 1375 vroeg Karei V van Frankrijk aan de
Catalaanse aardrijkskundigen een kaart „van
de gehele wereld". Hij kreeg een atlas met zes
kaarten op perkament (in kleuren), rijk met
goud en zilver versierd. Op vier ervan was de
gehele wereld voorgesteld. Deze Catalaanse
