KARTOGRAFIE (V)
Uit de geschiedenis der
do or W. Koopmans, oud-ambtenaar van het Kadaster.
Wij naderen nu tot de periode, waarin de
Ruysch-kaarten, de Stobniczakaart, de Schö-
ner-globes, de ovaalkaart van Simon Gry-
naeus en vele andere bekende scheppingen in
het beeld komen.
Vanaf deze tijd begint de kaart reeds een
machtig instrument te worden bij de uitwisse
ling van aardrijkskundige ervaringen, is bijna
evenveel waard als het geschreven woord.
Natuurlijk kunnen kaarten alleen ons geen
juist beeld geven van de algemene ontwik
keling uit die tijden.
Een prior of abt van het Karthuizerklooster
te Freiburg, George Reisch, kwam in 1503
met zijn wereldkaart. Deze was vergezeld van
een soort algemene handleiding, de Margarita
Philosophica, die reeds ca. 1496 gereed was.
Waarschijnlijk is de kaart van Reisch de eer
ste in deze periode, waar men weer de me
thode van Ptolemaeus volgde. Reisch heeft de
kaart „afgesneden bij de Arctische cirkel en
op de 25e parallel zuid van de evenaar."
Van de reizen van Marco Polo en van de ont
dekking van America is niets te vinden.
De eerste kaart waarop Columbus' ontdekking
voorkomt, is die van onze landgenoot Johan
nes Ruysch in de uitgaven van Ptolemaeus-
kaarten in 1508 te Rome gedrukt. Het in ons
overzicht opgenomen gedeelte van de wereld
kaart van deze competente aardrijkskundige
is zeker heel belangwekkend. De lange titel is
een teken des tijds (Universalior cogniti orbis
Tabula ex recentibus confecta observationibus
kaart van de bekende wereld, samengesteld
uit recente waarnemingen). Het is een aan
hangsel van de Ptolemaeus-uitgaven, voorzien
van een door Marcus Beneventanus geschre
ven commentaar „Orbis novo descriptio' De
basis was ongetwijfeld een zuivere Lusitano-
kaart, lijkende op die van Cantino en Canerio.
Ruysch zegt, dat hij voer van Z.-Engeland tot
53° N.breedte en dat hij op deze breedte-pa
rallel zeilde tot aan de oostelijke kusten. Hij
gebruikte kaarten van Portugese oorsprong.
New-Foundland beschouwde hij als de „ex
treme eastern border of Asia". Hij meende,
dat van Cape Race (of Capo de Portogesi)
(zie boven links op de kaart van Ruysch) de
kust nog 30 graden recht naar het zuiden liep
zonder onderbreking, alwaar hij zich het ko
ningrijk Gog en Magog en Cathay (China)
voorstelde.
De ontwerper duidt Groenland, zowel als La
brador en New-Foundland, nog aan als delen
van Oost-Azië. Ook anderen waren die me
ning trouwens toegedaan.
Van zijn kaart vindt men nergens een kopie.
In de literatuur van de eerste helft der 16e
eeuw wordt zijn schepping alleen enkele malen
genoemd.
Op de plaats van de Terra sancte crucis of
Nieuwe Wereld staan verschillende mede
delingen over dit gebied. Verteld wordt, dat
de bewoners naakt lopen en zich sieren met
gekleurde veren, dat ze leven in gemeen
schapsverband, zonder enige godsdienst, zon
der koning, dat ze voortdurend onderling oor
log voeren, dat het vlees van gevangenen
wordt gegeten, het klimaat er prettig is, de
84
