90
Peter (Philip) Benewitz (1531 1589) werkte
lang aan de opmetingen van Beieren. De pla
ten van een houtsnede in 24 delen zijn mede
in München.
Naast deze trekken de aandacht verscheidene
portolanen in Duitse verzamelingen, w.o. een
nautische kaart van 1424 zonder breedtegra
den van Contes Hectomanni Fredutys op per
kament in de Grossherz. Bibl. van Weimar, en
van Baptista Agnese (1536/1540) in het
Germ. Museum te Neurenberg, gevat in
bruine leren band met goudopdruk, 200 bladen
van het formaat 158 x 217 mm, de meeste met
graadverdeling, andere met kompasrozen over
de gehele oppervlakte, benevens een wereld
kaart op schaal 1 5.900.00 van Orontius Fi-
naeus (1534), ook Oronce Fine genoemd,
houtsnede op papier, N. georiënteerd, opper
vlakte 464 x 412 mm in opdracht van Frans I
vervaardigd en van dezelfde, via een koper
gravure, een wereldkaart 418 x 285 mm, ge
publiceerd door Gallois.
Prof. Finaeus had op 27-jarige leeftijd reeds
twee belangrijke wiskundeboeken uitgegeven.
Hij was één van de belangrijkste Franse kar-
tografen uit de 16e eeuw. Zijn eerste kaart
(Frankrijk) werd gedrukt in 1538.
In de Stadsbibliotheek van Breslau bevinden
zich 15 bladen 1454 x 1195 mm, uit koperdruk,
N. georiënteerd, van Europa, schaal 1
4.000.000, bewerkt door Mercator (1554),
met Latijnse beschrijving in rijk versierd raam
met een graadindeling. Hier vindt men van
de Nederlandse figuursnijder Bernardus van
der Putten een kaart van Holland (1553),
houtsnede op papier, schaal 1 177.000, in 9
bladen geplakt op lijnwaad, versierd als de
vorige genoemde.
Bij een opsomming van de 16e eeuwse kaart
werken denken wij ook aan de brede ovaal-
kaart van Simon Grynaeus (1531/1532), te
vinden in diens uitgave Novus Orbis van
1537, van welke wij op blz. 89 de linkerhelft
weergeven.
Op dit fraai geïllustreerde kaartwerk is de
graadverdeling interessant. Nederland ligt op
de juiste breedte, maar is niet genoemd. Men
lette ook op de vormen van de Amerika's en
vooral op de bizarre voorstellingen, b.v. links
onder: de kannibalen aan het werk het kanni
balen-eiland wordt op verschillende kaarten
vermeld in Amerika, ongeveer op de evenaar)
Rechtsonder brengt een menseneter zijn
slachtoffers thuis. Zij hangen, aan handen en
voeten gebonden, aan weerszijden van zijn
paard. Linksboven zijn inboorlingen met uit
gerekte lippen afgebeeld. Ook zien we daar
een olifant, die beschoten wordt terwijl hij een
aanvaller vermorzelt. Op de (niet afgedrukte)
rechterhelft staat in de uitgebreide legende
nieuws over de produkten van Indië. Naast
jachtpartijen zijn er tekeningen van peper- en
nootmuskaatbomen. De galjoenen met bolle
zeilen ontbreken er evenmin als de zee
monsters.
Het belangrijkste kartografische monument
uit de 16e eeuw is de Lafreri-atlas, vervaar
digd in Rome tussen 1556 en 1572. Deze atlas
bevat kaarten van de beste kartografen als
Grassaldi en Zaltieri. Kopieën zijn er weinig
(men vindt verschillende in de prachtige kaar
tenverzameling Bol. Nijenhuis in de U.B. te
Leiden)
In het komende artikel volgt een bespreking
van verschillende Amerikaanse kaartwerken,
o.a. die van De la Cosa, Cantino en Waldsee-
müller.
LITERATUUR:
H R. Wagner in art. Bibliogr. society of America,
XXV, 1931.
K. Kretschmer, Die Entdeckung Amerikas in ihrer Be-
deutung für die geschichtliche Entwicklung des
Weltbildes, Berlin 1892.
Erwin Raisz, General Cartography, New-York 1938.
Henri Hennisse, Notes pour servir a '1 histoire, a la bi
bliographic et a la cartographie de la nouvelle
France..., Paris 1872.
M. J. de Goeje, De muur van Gog en Magog in: Ver
slagen en meded. v. d. Kon. Ak. van Wetensch.,
Afd. Letterkunde, 3e reeks, deel V, 1888.
Dr. Konrad Miller, Die altesten Weltkarten, II. Heft,
1895 en VI (schluszheft)1898 met de oudst be
kende wereldkaart uit de 7e eeuw (blz. 58).
E Schweder, Ueber die Beatuskarte in: Hermes 24. B.
1889.
W. Wolkenhauer, Leitfaden zur Geschichte der Karto-
graphie, (met uitvoerige lit.opgaven over Merca
tor) 1895.
J. Fischer, Die alteste Karte mit dem Namen Ameriko
von 1507 und die Carta Marina. M. Waldsee-
müller, 1903.
J. Denucé, Les origines de la cartographie portugaise,
1906.
W. J. van Balen, De ontdekking van de wereld, 1932.
