renden niet bedrogen zouden worden. In
aktes komen soms clausules voor die toestem
men in de overboeking. Op gevonden docu
menten staat vaak: „Ter overschrijving." of:
„Ter bewaring in het gouw-archief." De ge
vonden papyri bevatten koopverdragen, tes
tamenten, delingsverdragen, proces om een
erfenis, kwijting van hypotheekschuld, be
slagname, inkoop van woonrecht in een dorp
enz. Onderscheid werd gemaakt in staatsdo
mein, kroondomein, tempelgoed, privaatland
en soldatenland, dat in erfpacht, tijdpacht,
grootpacht en kleinpacht kon worden uitge
geven. Percelen werden in de aktes omschre
ven als: grenzend aan de grote berg, aan de
rivier, het papyrusveld van farao, het veld
van de schaapherder, het veld met pottebak-
kersaarde enz. De afmetingen laten vele
lange smalle percelen zien. Maatstaf voor de
grondbelasting (tevens waterschapslasten)
was de met water bevloeide oppervlakte,
waarbij onderscheid werd gemaakt tussen
overstroming en irrigatie door molens. Na de
jaarlijkse Nijl-inundatie werden verdwenen
grenzen opnieuw uitgezet met behulp van
„lijsten van grenzen".
De romeinse bezetters verenigden de dorps
grondboeken tot één centraal belastingkadas
ter. Met de bijhouding werd echter de hand
gelicht en hervormingen vonden nu plaats
omdat anders de belasting oninbaar werd.
Vroeger werd slechts overgeboekt wanneer
de verkoper als eigenaar ingeschreven was:
nu stond inboeking gelijk met overname van
de belastingplicht. Er werden vijfjaarlijkse
tellingen (lustra) ingevoerd teneinde het pa
rallellisme van grond en register in stand te
kunnen houden. Nota bene onder het Ro
meinse Recht denatureerden de grondboeken
dus tot fiscale leggers die alleen geïnteres
seerd waren in de vraag: Wie is de belasting
plichtige?
In het algemeen daalt de rentevoet bij grotere
zekerheid van het grondkrediet. Ondanks de
mogelijkheid van kadastraal eigendomsbewijs
bleef de interest van hypotheek in Egypte
evenwel 33 a 100 procent.
Griekenland
Griekenland kende 1. sacrale openbaarheid.
Bij verkoop van grond zwoeren beide par
tijen voor de godheid dat zij niet ten nadele
van derden handelden en 2. burgerlijke open
baarheid, die van stad tot stad verschillend
geregeld was. Ook hier was een eed vereist
dat de overdracht geen bedrog inhield. Als
publiciteitswaarborgen waren in zwang: te
genwoordigheid van buren bij de transactie,
meermalen bekend maken door een stads
omroeper, aanplakken van affiches geduren
de 60 dagen op een aankondigingsbord en
overdracht voor de overheid. In de oertijd
vond verkrijging plaats na schenking van een
gedachtenismuntje aan de buren-eigenaars
en dit herinnert aan de primitieve inkoop in
de dorpsgemeenschap.
In Athene was grondbelasting onbekend.
Wel kende men een omzetbelasting die als
marktgeld van alle roerende goederen ge
heven werd. Om deze fiscale reden nu werd
bij politieverordening bepaald, dat verkoop
van onroerend goed eveneens op de markt
moest plaats vinden. Hiermee was uiteraard
ook weer de publiciteit gediend. De notaris
(agoranomos) oefende zijn ambt grotendeels
op de markt (agora) uit.
Voor hypotheek had men eveneens prakti
sche oplossingen. Pandstenen op de akkers
(vermeldend hoofdsom van de schuld en de
namen van de contractanten) gaven maxi
mum publiciteit aan hypothecaire verbanden.
Solon gaat er trots op dat hij van de gehypo
thekeerde grond „heeft weggenomen de
schuldzuilen die op vele plaatsen geplant
stonden, en de grond die eens slaaf was heeft
vrijgemaakt." De stichtingsakte van Delfi be
paalde dat pandgevers en schuldenaars in de
volksvergadering moesten worden bekendge
maakt. Zij werden op twee witte plankjes
geschreven die resp. in de tempel van Hera
en in het stadsarchief werden opgesteld.
Soms werden losse stéles verenigd tot mar
meren platen die eveneens publiek werden
opgesteld.
Al deze handelingen waren overbodig waar
officiële registers werden aangehouden. Vele
steden bezaten onder verschillende namen
een depot van eigendomstitels. Reeds in 454
voor Chr. werd te Halicarnassus gesproken
van een mnemon of optekenaar (Mnemosyne
was de godin van het geheugen). Zijn spe
ciale functie was het bewaren van koopcon
tracten. Zijn eed besliste over het beloop van
grenzen bij eventuele twisten. Hypotheek-
oorkonden werden bij hem in deposito ge
geven en weer teruggenomen als de schuld
voldaan was. Testamenten werden eveneens
herroepen door terugname. Deze depothou
ders vervulden aanvankelijk geen ambt, maar
bewezen vriendendiensten; later werd het een
staatsfunctie. De overschrijving van privé-
verdragen evolueerde toen van een gewoonte
tot een wettelijk voorgeschreven handeling,
258
