Men werd het erover eens dat het corpus door vijf zintuigen kan worden waargenomen zodat ook door middel van het tastgevoel een adequate indruk van het object kon worden verkregen waarna de wil om eigenaar te worden (animus domini) ook in dit geval rechtsgeldig geuit kon worden. Door het ontbreken van een kadaster onder vond men moeilijkheden om de zaak juridisch geleverd te krijgen. Men onderscheidde reeds de koop van de eigendomsverschaffing (leve ring) welke laatste bij ons formeel tot stand komt door de kadastrale overschrijving van de akte. Tot aan de invoering van de Codex Justiniani hadden koopaktes bepalingen bevat betreffende de lichamelijke overdracht. Door een juridische kunstgreep slaagde nu Justi- nianus er in de eigendomsoverdracht volledig op papier te voltrekken: De vervreemder ver klaarde nl. in de akte de zaak over te dragen onder voorbehoud van vruchtgebruik gedu rende bepaalde tijd (één dag, tien dagen, des noods één uur). Na afloop van deze tijd had de verkrijger de volle eigendom. Voor aktes in Italië opgemaakt is dit spitsvondige trucje van de retentio usufructus algemeen toege past tot aan de middeleeuwen. De juridische landmeetkunde heeft te Rome nooit een hoge vlucht genomen. In de tijd der kolonisaties (een religieuze handeling) was verplaatsing van de grensstenen heiligschen nis welke bestraft werd met vogelvrij verkla ring, Processen over de ligging van perceels- grenzen kwamen vaak voor, maar de rechter wees soms een andere begrenzing aan dan de afscheiding ooit gelopen kon hebben, land dat overschoot werd tussen de buren verdeeld enzovoort. De heffing der grondbelasting heeft in het Romeinse Rijk geen aanzijn gegeven aan een grondboek: men schuwde de last van een ge detailleerde administratie. Liever behielp men zich met vijfjaarlijkse tellingen, die berustten op de aangifte van de eigenaren. Valse aan gifte werd zwaar gestraft. Teneinde de ge gevens voor de belasting bijeen te brengen werden de grootgrondbezitters (Noord- Afrika was bijv. in handen van zes eigena ren) dus gedwongen in hun vrije tijd te wer ken als onbetaalde ambtenaren (afgewentel de kadastrering). Het innen van één tiende der opbrengst werd dan aan de meestbieden de verpacht. Met het oog hierop vormden rijke burgers maatschappijen die een bod de den: een ware plaag voor de provincies. Kort voor de instorting van het Romeinse Rijk was de belasting zo hoog geworden dat velen hun bezittingen abandonneerden, waar door het stervende imperium zich erin kon verheugen dat het meeste land weer staats eigendom werd. Hieruit blijkt dan weer dat beschaving een individualiseringsproces is, waarvóór en waarna alles verzinkt in een anonieme collectiviteit. Slotbeschouwing De rechtshistorici verschillen van mening over de oorsprong van ons systeem van open baarmaking. In dit verband nog iets over ons onderwerp bij de Germanen, waar de volks vergadering besliste over de verkopingen van de stamleden. Men duldde namelijk geen vrij handel; de gemeenschap oefende het veto recht uit over de vervreemdingen van haar leden. Deze openbaarheid heeft dus niet tot doel de verhandelbaarheid te bevorderen maar haar juist tegen te gaan. Zij contro leerde dus ook niet de vorm maar de materie van de transactie (willen wij deze koper wel als stamlid hebben). Ons kadaster lijkt nog het meest op het oude Egyptische. Deze gelijkenis is (evenals die van haai en bruinvis) uiteraard geen kwestie van afstamming, maar gevolg van het feit dat men voor dezelfde taak stond. Juister kan men daarom zeggen dat kadasters iedere keer weer uit de volksgeest zijn ontstaan. De oud heid levert in ieder geval met velerlei docu menten het bewijs dat de neiging om grond eigendom algemeen bekend te maken reeds vroeg aanwezig was, en eenmaal ontstaan, liet men de grondboeken ook publiekrechte lijke functies vervullen. 261 Literatuur San NicoloBabylonische Rechtsurkunden. E. SimcoxPrimitive civizations, New York 1894. H. Lewald Römisch-Aegyptisches Grundbuchrecht, Leipzig 1909. E. Weiss: Griechisches Privatrecht, Leipzig 1923. C. Crone: Grundzüge des Römischen Privatrechts, Bonn 1922.

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

(NGT) Geodesia | 1962 | | pagina 9