87 G. M. treedt hier dus voor het eerst op als uitgever. De kaart van Vlaanderen volgt 1540). Voor de samenstelling hiervan heeft M. wel gereisd. Het Maritiem Museum toonde ons een repro- duktie van 80,5 X 110 cm van het enig be kende exemplaar uit het museum Plantin- Moretus te Antwerpen. Een schaal aan de onderzijde geeft de „Hueren gaens oft ghe- meen Vlaemsche mijlen". De eenvoudige windroos heeft voor de 4 X 8 winden Neder landse namen. Op de 4 hoeken staat de beer met vaandel aan lange stok. Blijkens een artikel van Dr. Voet in Teksten en documenten nr. 156" september 1962, van de voorlichtingsdienst Min. B.Z. en B.H. te Brussel moet deze kaart van Vlaanderen toch meer beschouwd worden als een navolging van de in 1538 te Gent door Pieter van der Beken uitgegeven kaart. Het is in elk geval fraai werk, getuige ook het oordeel van de Vlaamse historicus Jacques Marchantius. Volgens deze was de Exactis- sima Flandrae descriptio „fait avec un art tellement supérieure, qu'elle surpassait toutes les cartes de tous les autres géographes". Het schrift op deze kaart diende als modelschrift. Mercator ergerde zich vaak aan het gekrabbel van anderen, zelfs op officiële stukken. Hij ging zelfs zo ver, dat hij een handleiding schrijven uitgaf over het juiste gebruik van het Italiaans cursiefschrift. De eerste druk (Antwerpen 1540) van dit Liter arum Latina- rum werd door andere gevolgd. Op de Mercator-tentoonstelling zagen wij die van 1556, benevens een uitgave in facsimile van 1930, dat in de Universiteitsbibliotheek te Leiden thuishoort. Hierin komen zelfs teke ningen voor van de juiste en onjuiste hand houding bij het schrijven Bij het maken van de kaarten van algemene strekking heeft Mercator ongetwijfeld meer zorg gehad voor het vestigen van een goede naam dan voor het vormen van een eigen fortuin. Met het groter worden van zijn gezin stegen echter zijn uitgaven. Daarom trad hij ook op als particulier landmeter. Vele abten, grootgrondbezitters en pachters zouden maar al te graag hun eigendommen en gebruiks- gronden laten meten door de geograaf, die reeds zulke perfecte kaarten als die van Pa lestina en Vlaanderen geproduceerd had. Al B Volledige titel: Literarum latinaru, quas Italicas, cursoriasque vocat, scribendaru ratio. kennen wij geen van de in deze betrekking gemaakte kaarten, wij worden er in elk geval aan herinnerd door een document in het Kon. Archief te Brussel. Het leert ons, dat M. een plattegrond vervaardigde van enkele terrei nen, waaromtrent een geschil bestond tussen de abt van Sint-Pieter en de Proost van Sint- Baefs te Gent. Er volgde een moeilijke tijd voor Mercator en zijn gezin, toen hij in februari 1544, met vele anderen, beschuldigd van „ketterij" werd gearresteerd en gevangen gezet in het oude fort op de rechteroever van de Schelde. Zijn toevallige afwezigheid op het moment van de arrestatie werd als vlucht bestempeld. Het maakte hem meer verdacht. Er zijn ver schillende brieven bekend, waaruit blijkt, dat er door vrienden en goedgezinden voor zijn invrijheidstelling werd geijverd. Eerst na vier maanden gelukte dit. Hij was een bevoor rechte: anderen werden op soortgelijke be schuldiging vermoord. Door verschillende schrijvers is gesugge reerd, dat M. onder de indruk van deze ge beurtenissen naar Duisburg verhuisde. Deze opvatting lijkt aanvechtbaar. Waarom zou hij dan acht jaren gewacht hebben? Natuur lijk is het mogelijk, dat tussen 1544 en 1552 in zijn omgeving vele anderen vervolgd wer den door de toenmalige fanatici. In Duisburg was zeker meer vrijheid dan in het Vlaan deren van die tijd, nadat de opstand van de Lutheraanse vorsten Karei V tot toegeven had gedwongen. Richten wij nu onze aandacht op zijn verblijf in Duisburg. Mercator had daar een eigen huis naast dat van de burgemeester, zijn latere biograaf, Walter (of Gualterus) Ghym. Ook hier werden vele instrumenten vervaardigd. Onder deze was een „anneau astronomique" voor Karei V, welke prestatie Beausardt in zijn boekje ,,AnnuIi Astronomici usus, Leu ven 1553" doet schrijven: „Mercator est, de l'aveu de tout le monde, le plus habile fabri- cant d'instruments de notre époque". Een vleiend getuigenis van een deskundig tijdge noot! Bekend is ook zijn kristallen hemelglobe, waarbinnen een houten wereldbol en een bol- zonnewijzer, die hij aanbood aan de keizer te Brussel. Na deze aanbieding zou hij als Imperatoris domesticus (hofraad?) aan het keizerlijk huis verbonden zijn. Het was lang geleden, dat hij geografische kaarten had uitgegeven. Nu volgde spoedig

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

(NGT) Geodesia | 1963 | | pagina 17