87
G. M. treedt hier dus voor het eerst op als
uitgever.
De kaart van Vlaanderen volgt 1540). Voor
de samenstelling hiervan heeft M. wel gereisd.
Het Maritiem Museum toonde ons een repro-
duktie van 80,5 X 110 cm van het enig be
kende exemplaar uit het museum Plantin-
Moretus te Antwerpen. Een schaal aan de
onderzijde geeft de „Hueren gaens oft ghe-
meen Vlaemsche mijlen". De eenvoudige
windroos heeft voor de 4 X 8 winden Neder
landse namen.
Op de 4 hoeken staat de beer met vaandel
aan lange stok. Blijkens een artikel van
Dr. Voet in Teksten en documenten nr. 156"
september 1962, van de voorlichtingsdienst
Min. B.Z. en B.H. te Brussel moet deze kaart
van Vlaanderen toch meer beschouwd worden
als een navolging van de in 1538 te Gent door
Pieter van der Beken uitgegeven kaart. Het is
in elk geval fraai werk, getuige ook het
oordeel van de Vlaamse historicus Jacques
Marchantius. Volgens deze was de Exactis-
sima Flandrae descriptio „fait avec un art
tellement supérieure, qu'elle surpassait toutes
les cartes de tous les autres géographes". Het
schrift op deze kaart diende als modelschrift.
Mercator ergerde zich vaak aan het gekrabbel
van anderen, zelfs op officiële stukken. Hij
ging zelfs zo ver, dat hij een handleiding
schrijven uitgaf over het juiste gebruik van
het Italiaans cursiefschrift. De eerste druk
(Antwerpen 1540) van dit Liter arum Latina-
rum werd door andere gevolgd. Op de
Mercator-tentoonstelling zagen wij die van
1556, benevens een uitgave in facsimile van
1930, dat in de Universiteitsbibliotheek te
Leiden thuishoort. Hierin komen zelfs teke
ningen voor van de juiste en onjuiste hand
houding bij het schrijven
Bij het maken van de kaarten van algemene
strekking heeft Mercator ongetwijfeld meer
zorg gehad voor het vestigen van een goede
naam dan voor het vormen van een eigen
fortuin. Met het groter worden van zijn gezin
stegen echter zijn uitgaven. Daarom trad hij
ook op als particulier landmeter. Vele abten,
grootgrondbezitters en pachters zouden maar
al te graag hun eigendommen en gebruiks-
gronden laten meten door de geograaf, die
reeds zulke perfecte kaarten als die van Pa
lestina en Vlaanderen geproduceerd had. Al
B Volledige titel: Literarum latinaru, quas Italicas,
cursoriasque vocat, scribendaru ratio.
kennen wij geen van de in deze betrekking
gemaakte kaarten, wij worden er in elk geval
aan herinnerd door een document in het Kon.
Archief te Brussel. Het leert ons, dat M. een
plattegrond vervaardigde van enkele terrei
nen, waaromtrent een geschil bestond tussen
de abt van Sint-Pieter en de Proost van Sint-
Baefs te Gent.
Er volgde een moeilijke tijd voor Mercator
en zijn gezin, toen hij in februari 1544, met
vele anderen, beschuldigd van „ketterij"
werd gearresteerd en gevangen gezet in het
oude fort op de rechteroever van de Schelde.
Zijn toevallige afwezigheid op het moment
van de arrestatie werd als vlucht bestempeld.
Het maakte hem meer verdacht. Er zijn ver
schillende brieven bekend, waaruit blijkt, dat
er door vrienden en goedgezinden voor zijn
invrijheidstelling werd geijverd. Eerst na vier
maanden gelukte dit. Hij was een bevoor
rechte: anderen werden op soortgelijke be
schuldiging vermoord.
Door verschillende schrijvers is gesugge
reerd, dat M. onder de indruk van deze ge
beurtenissen naar Duisburg verhuisde. Deze
opvatting lijkt aanvechtbaar. Waarom zou
hij dan acht jaren gewacht hebben? Natuur
lijk is het mogelijk, dat tussen 1544 en 1552
in zijn omgeving vele anderen vervolgd wer
den door de toenmalige fanatici. In Duisburg
was zeker meer vrijheid dan in het Vlaan
deren van die tijd, nadat de opstand van de
Lutheraanse vorsten Karei V tot toegeven
had gedwongen.
Richten wij nu onze aandacht op zijn verblijf
in Duisburg. Mercator had daar een eigen
huis naast dat van de burgemeester, zijn latere
biograaf, Walter (of Gualterus) Ghym. Ook
hier werden vele instrumenten vervaardigd.
Onder deze was een „anneau astronomique"
voor Karei V, welke prestatie Beausardt in
zijn boekje ,,AnnuIi Astronomici usus, Leu
ven 1553" doet schrijven: „Mercator est, de
l'aveu de tout le monde, le plus habile fabri-
cant d'instruments de notre époque". Een
vleiend getuigenis van een deskundig tijdge
noot! Bekend is ook zijn kristallen hemelglobe,
waarbinnen een houten wereldbol en een bol-
zonnewijzer, die hij aanbood aan de keizer
te Brussel. Na deze aanbieding zou hij als
Imperatoris domesticus (hofraad?) aan het
keizerlijk huis verbonden zijn.
Het was lang geleden, dat hij geografische
kaarten had uitgegeven. Nu volgde spoedig