91
terwijl zijn naam ook voorkomt op de in het
Scheepvaartmuseum te Amsterdam bewaarde
,,Appendice de l'atlas de Gerard Mercator et
J. Hondius, 1633 met 103 kaarten.
Een van de vele atlassen, nagedrukt door
Hondius (uitgave 16361638) bevat voor
aan een dubbelportret van Mercator en H.
Hondius, die elkaar echter niet gekend heb
ben. De uitgever wilde hiermee zeker demon
streren, dat hij het werk van zijn voorganger
wilde voortzetten. Ook door Michel (em)
Mercator (em) Duysburg(ensem), zijn zoon,
werden atlas-nadrukken op de markt ge
bracht. Tot 1637 werden alleen al te Amster
dam ruim 30 uitgaven Mercator-Hondius
atlassen verzorgd. Naast de grote formaten
verschenen na 1607 nog verschillende ,,At-
lantes minores" met latijnse, franse, duitse en
nederlandse teksten.
Het Stads-archief in 's-Hertogenbosch bezit
Mercators uitgave van ,,Die XVII Niderlan-
dische provinciën, Duisburg 1590 Dit is
zeker één van de oudste atlassen van de Ne
derlanden.
Mercator was een bescheiden en zeer arbeid
zaam genie, die de grote zeevarende naties
aan zich heeft verplicht. Hij heeft op zijn ter
rein baanbrekend werk verricht. Hoevele
grote Nederlanders zijn niet uitgezworven
over de wereldzeeën, vaak uitstekend voorbe
reid door de Amsterdamse dominee-karto-
graaf Pieter Plancius! De meesten gebruikten
ook de Mercator-kaarten en -globen.
Men kan Gerard Mercators omvangrijke
oeuvre niet behandelen in een kort artikel.
Ook zijn genealogische en musicologische stu
dies en de vele kritieken zou men in zo n be
schouwing moeten betrekken; ook het vele
werk dat hij verzette als leraar aan een Duis-
burgse middelbare school, waarvoor hem ,,dri
vette verkens" werden gestuurd (prijs 19£
gulden) ,,darum hie den Studenten twe Jahre
in Mathematicis sonder beloninge gelesen
(hat)".
Ondanks de sterke impuls die door Mercator
aan de ontwikkeling van de kartografie ge
geven is, bleef toch in de eerste helft van de
17e eeuw het kaartbeeld van de aarde vrijwel
onveranderd. Ook zijn erfgenamen hebben
geen kans gezien, althans geen ernstige po
gingen ondernomen, zijn prachtige werk ver
der te verfijnen en ontwikkelen. Waarschijn
lijk waren zij te „kaufmannisch" ingesteld.
In de baroktijd bereikt men evenmin het kar-
tografisch ideaal: een zuiver kaartbeeld in de
juiste verhoudingen. Eerst omstreeks 1700, als
astronomie en kartografie beide door één
groot genie begrepen worden en voor de
praktijk bewerkt, komen wij dat ideaal
van een kartografisch juist wereldbeeld nader.
Vóór hem staan Waldseemuller, Apianus,
Schoner en Munster, die ongetwijfeld in Mer
cator de zelfstandige hervormer zouden heb
ben gezien, die hij is geweest. En in hem hun
meester zouden hebben erkend!
In de Salvator-kerk te Duisburg, waar hij be
graven ligt, hangt een gedenkplaat met latijnse
tekst, van welke bij Van Raemdonck een foto
is opgenomen. Deze tekst zegt van de ont
slapene, dat hij de belangrijkste mathematicus
van zijn tijd was, dat hij op fraaie en zorg
vuldig gemaakte globes hemel en aarde heeft
uitgebeeld, dat hij beroemd was om zijn veel
zijdigheid, geliefd bij God en de mensen door
zijn vroomheid, zijn onbesproken levenswan
del en zijn vriendelijke aard
Veel is reeds verloren gegaan; laten wij dank
baar zijn voor datgene van zijn werk, dat be
houden bleef!
Literatuur:
art. H. Averdunk en R. Miiller: Gerhard Mercator und
die Geographie unter seinen Nachkommen in
Petermann's Mitteilungen, Gotha 1914, Erg. H.
182.
H. v. Bertele: Globes and Spheres in Swiss Watch and
Jewelry Journal, Lausanne 1961.
v. Raemdonck: Les sphères terrestre et céleste de Ge
rard Mercator, 1541 1551, St. Nicolas, 1875.
art. H. Heijer: Drei Mercator-Karten in der Breslauer
Stadtbibl. in Zeitschrift f. Wiss. Geogr., Wei
mar 1890.
art. W. Bonacker: Globenmacher aller Zeiten in Der
Globefreund, 5-1956 en 6-1957.
A. Breusing: Gerard Kremer, genannt Mercator, der
Deutsche Geograph, Duisburg 1869.
Oswald Maris en Gert Saarmann, Der Globus im
Wandel der Zeiten: Columbus Verlag Oester-
gaard KG, Berlin 1961.
J. van Raemdonck, Gérard Mercator, Sa vie et ses
oeuvres. 1869.
A. Breusing, Gerhard Kremer. 1878.
F. Sherwood Taylor, Het avontuur der wetenschap,
uitg. G. J. A. Ruijs Alg. Mij. N.V.
F. van Ortroy, art. in Revue des Bibliothèques XXIV
(1914) en XXXI (1916). Paris.
E. Draisma Ing., art. Mercator in Mededelingenblad
personeel RW 1958, nr. 7/8.
Dr Maurice van Durme, Correspondance Mercato-
rienne. N.V. De Nederl. Boekh. Antwerpen 1959.
art. R. Kirmse: Neue Arbeiten über Gerhard Merca
tor, seinen Sohn Arnold und Christian Sgroten
(1945—1960) in Duisburger Forschungen 1961-5.