kingen van dezelfde orde van grootte zal
leveren. Accepteert men deze aanname niet
dan kan men geen uitspraken doen.
2. De kwaliteit van de tekeningen kan ver
schillen omdat:
a. de ruimte waarin het instrument was
geplaatst al dan niet onderhevig is aan
klimaatsveranderingen
b. de gebruikte instrumenten niet alle
even lang in gebruik zijn. Er kan zich
slijtage voordoen, die het resultaat on
gunstig beïnvloedt.
c. de snelheid waarmee de tekenmachine
heeft gewerkt niet door de onderzoe
ker zelf is nagegaan. Hierbij moet men
afgaan op de gegevens van de gebrui
ker van de machine.
3. Het tekenmateriaal waarop de tekening
is gekaarteerd is misschien veranderd. De
controlemetingen geven dan geen goed
beeld van de nauwkeurigheid waarmee is
getekend. Ook hier geldt, dat de controle
metingen zoveel mogelijk onder dezelfde
omstandigheden moeten plaats hebben.
Dit heeft de onderzoeker tot op zekere
hoogte in de hand.
4. De nauwkeurigheid van de controleme
tingen is afhankelijk van de capaciteiten
van de waarnemer. Is het instrument dat
voor de controlemeting wordt gebruikt
zeer nauwkeurig, dan kan een persoonlijke
fout worden verwaarloosd.
Veel faktoren die men niet in de hand heeft
spelen een rol bij een dergelijk vergelijkend
onderzoek en het is dan ook met enige aarze
ling, dat wij ertoe zijn overgegaan om de re
sultaten van het nauwkeurigheidsonderzoek
dat door het Laboratorium voor Geodesie
werd uitgevoerd, bekend te maken. Bij dit
onderzoek hebben we althans het voordeel
dat het basismateriaal, de coördinaten der te
kaarteren punten, in ieder geval foutloos was.
Bovendien zijn de controlemetingen, die plaats
vonden voor dat gedeelte van het onderzoek
waaraan we de grootste aandacht willen wij
den, met een grote mate van nauwkeurigheid
verricht. Blijven nog alle andere onzekere fac
toren die hiervoor zijn genoemd en die ons
noodzaken de nodige voorzichtigheid te be
trachten bij het trekken van conclusies.
Ondanks de genoemde bezwaren besloten we
toch tot een onderzoek van enige automaten
over te gaan om alleen een indruk van de
nauwkeurigheid te verkrijgen. Ir. G. Ebbinge
leverde in zijn afstudeerscriptie „Een be
schrijving, de werkwijze en een nauwkeurig
heidsonderzoek van drie in Nederland in ge
bruik zijnde automatische tekenmachines" ge
gevens, die in deze voordracht zijn verwerkt.
Bij ons verdere onderzoek is gebruik gemaakt
van de opzet van zijn onderzoekingen. Enige
resultaten zijn nog verder geanalyseerd en er
werden nog twee tekenautomaten onderzocht.
De bedoeling was nog meer apparaten in het
onderzoek te betrekken, maar enige construc
teurs wier medewerking wij verzochten, vol
deden niet aan ons verzoek.
2.0 Het onderzoek
2.1 De instrumenten
Ir. Ebbinge heeft drie instrumenten onder
zocht:
a. de Coradomat (in gebruik bij de Meet
kundige Dienst van de Rijkswaterstaat);
b. de Gerber (in gebruik bij de Koninklijke
Nederlandse Heidemaatschappij);
c. de Graphomat (in gebruik bij het Kadas
ter).
Door het Lab. voor Geodesie zijn ook nog de
Coragraph (van Gontraves, A.G.) en de Gra
phomat (in gebruik bij de firma Hagen) on
derzocht. De Kartimat (van Zeiss-Jena) was
zo vol bezet, dat enige tekenuren voor ons doel
niet beschikbaar konden worden gesteld. De
„Aristomat" was en is gedurende de laatste
maanden op tentoonstellingen, zodat ook dit
instrument (nog) niet kon worden benut.
De Coradomat is een coördinatograaf, die
door een elektronisch apparaat wordt bestuurd
en alleen punten kaarteen D.w.z. dat nu
merieke gegevens in een tekening worden om
gezet. Ook kan men bij de nieuwere typen om
gekeerd punten instellen en coördinaten doen
aflezen. In principe bestaat de uitrusting van
de machines uit een leesapparaat (gevoed
door ponskaarten of banden); een besturings
mechanisme, dat door het afleesapparaat af
geleverde gegevens omzet in de code van het
besturingsapparaat; en een kaarteer- of teken
tafel.
In het besturingsapparaat van de Coradomat
bevindt zich o.m. een „aftrekmachine", die
steeds de verschillen bepaalt tussen de ver
eiste waarde die is berekend uit de gegeven
coördinaten en de bestaande waarden die van
de positiemelder van de kaarteertafel komt.
53
Als nadere informatie moge dienen, dat de Corado
mat ook als tekenautomaat wordt vervaardigd.
