Eigenlijk is het wel merkwaardig, dat niet de
beroemde leermeester Gemma Frisius, maar de
aanvankelijk niet eers zo bekende leerling
Jacob Roelofs de vervaardiger is. Merkwaar
dig is ook, dat hij begon met de studie der
medicijnen en de wiskunde en ir Leuven de
graad van magister artium behaalde, voordat
hij zich van zijn andere kwaliteiten bewust
werd.
Uit het Keulse stadsarchief (uitgegane brie
ven, dl. 97-228) zou omtrent hem blijken
„das Meister Jacob auszwendig Deventer
uf einem Dorf geboren, ehemals Monasti-
cam vitam erwehtt, dasselbige folgents
verlaszen, und in Brabandt der Drucke-
reien beigewontt
Zijn vroegste opdrachten
In 1536 ontving hij van de Staten van Hol
land de opdracht voor het vervaardigen van
een kaart van „de landen van Holland". Er
wordt beweerd, dat de door hem gevraagde
som van 400 Rg. te hoog werd geacht. Zeker
heid omtrent de uitvoering bestaat er niet.
Reeds spoedig daarna bood hij aan de Raad
van Brabant een kaart van dat gewest aan.
In 1542 waren kaarten van Holland en Gel
derland gereed.
In een Mechelens register met de huizen en
hun bewoners uit het jaar 1544 is aangete
kend, dat Mr. Jacop van Daventer in de
Kerckhofstrate een huis had gehuurd (nu de
Stassartstraat: zie foto op blz. 280). Daaruit
blijkt in elk geval, dat hij toen in Mechelen
woonde in het paradijs aan de Dijle, hoewel hij
daar reeds in 1542, misschien al in 1536, ver
bleef, hetgeen uit andere berichten kan worden
afgeleid.
Hij verkeerde daar met kaartafzetters en gra
veurs, had herhaalde contacten met het huis
Plantijn. Belgische auteurs als Denucé en Ver-
heijden geven hierover in hun publikaties meer
bijzonderheden.
Op bevel der Staten kwam in 1546 uit „een
charte van de gaten, die men moet inzeijlen,
als men uijt de Noortzee incoemen wil in Hol
land, mitsgaders van den lande van Vriesland
daarinne gecomprehendeert", waarvoor Am
sterdam en Waterland hem ieder 25,be
talen (formaat 496 X 360 mm). Waarschijn
lijk diende deze als model voor vele latere
kaarten.
Mercator heeft voor zijn kaart van Holland
(die verscheen 35 jaar na Van Deventer's
schepping en 15 jaar na de eerste Orteliusuit-
gave) naast de kaart van Joost Jansz. Beeld
snijder zeker ook die van Van Deventer als
basiskaart gebruikt.
Dan vermeldt van Reijgersberg in zijn „Cro-
nycke van Zeelandt van 1551dat „Jac. van
Deventer de Zeelantsche caerte nyeuwelick
seer constelick in het jaar 1549 gemaeckt
heeft" (tot de vervaardiging van dit stuk was
reeds op 14 april 1542 door de Raad van Zie-
rikzee besloten).
Op de kaart van Dordrecht (één van de vele
plaatsen, waar hij gewerkt en misschien ook
gewoond heeft, zeker in 1545) wordt hij ge
noemd „caesareus geographus".
Zijn eerste kaartwerk van de Noord-Neder
landse provincies, waarschijnlijk in klein for
maat (houtsneden) kennen wij alleen uit het
getuigenis van Seb. Münster, die in 1552 te
Bazel zijn „Cosmographie" uitgaf, waarin
ook kaarten met de naam Jac. van Deventer
opgenomen zijn. In Liber III van dit werk is
nog een grotere kaart te zien (onze N. pro
vincies), ook met de naam J.V.D. aan de on
derkant.
In 1555 kreeg hij 5 pond voor een kopie van
„Zeeland". Het Zeeuws Genootschap bezit dit
stuk. Het opschrift luidt: Zelandicarum In-
sulanum exactissima et nova descriptio, auc-
tore Do. Jacobo a Daventria. Het is, naar het
oordeel van Mr. J. Verheije van Citters (1803)
„de eerste eenigzints meetkundig opgenomene
kaart van dir gewest, want vóórdien tijd ver
stond men het caarteeren niet".
Men vindt deze kaart onder hetzelfde op
schrift ook in de eerste atlas van Ortelius
van 1570.
Van Friesland 1546(?) is een herdruk 1566
bekend met deze lange naam, welke mede
daardoor reeds zijn ouderdom verraadt: Frisia
antiquissima trans-Rhenana provincia cum
adiacentibus regionibus a Jacoba Daventria.
Belga descripta. Romae MDLXVI, een voor
die tijd prachtige (en nu zeldzame) kaart, for
maat 472 X 373 mm.
Joachim Hoppers, toen lid van de Grote
Raad van Mechelen en van de Geheime
Raad van Brussel was blijkens zijn brieven
met die kaart erg ingenomen; hij had reeds
vroeger kaarten van Friesland ontworpen
en kon er dus over oordelen. Het is wel
waarschijnlijk dat Van Deventer's Fries
land-kaart, zoals die door Hogenberg
gegraveerd voorkomt in de Ortelius-
uitgave 1579, steunt op de vroegere van
Sebrandus Levius Leouardiensis. Naast
deze bestaan nog enige andere herdrukken.
275
