De computer als kartograaf
door A. Kranendonk, hoofdassistent bij de Meetkundige
Dienst van de Rijkswaterstaat.
Inleiding
Een belangrijke opgave uit ons vakgebied is het
verwerken van aan de fysische werkelijkheid
gemeten grootheden tot een bruikbare kaart.
Het is het handwerk van de landmeetkundige
tekenaar of kartograaf die, gezeten aan zijn
tekentafel, aan de hand van zgn. veldwerken
een kaart van een zeker deel van het aardopper
vlak construeert en in inkt zet. Om de leesbaar
heid te verhogen worden nog een aantal signa
turen, arceringen, plaatsnamen e.d. toegevoegd,
afhankelijk van de wensen van de opdrachtge
ver.
Wanneer in deze moderne tijd sprake is van
handwerk, dan rijst al spoedig de vraag of en
in hoeverre er te automatiseren valt. Handwerk
is tijdrovend, duur en meestal niet foutloos.
Prof. Koeman merkte in zijn inaugurele rede op
dat (in de sector kartografie van civieltechnische
aard) „de informatieverstrekking in grafische
vorm op den duur aan betekenis zal verliezen
omdat informatie in numerieke vorm en de
verwerking daarvan in reken- en tekenmachines
efficiënter blijkt te zijn." De tekentafel van de
kartograaf zou dus kunnen worden vervangen
door moderne apparatuur.
Een vorm van gedeeltelijke automatisering op
dit gebied, die reeds lang burgerrecht heeft ver
kregen, is de fotogrammetrische methode. Uit
luchtopnamen wordt met behulp van kaarte-
ringsinstrumenten door de fotogrammeter een
kaart getekend. Het werk van de kartograaf
beperkt zich hier tot het inwerken van de na-
verkenning en het verfraaien van het produkt.
Een poging tot automatisering van de eerstge
noemde methode het kaarteren uit veldwer
ken is gedaan bij de Meetkundige Dienst van
de Rijkswaterstaat, in samenwerking met het
I.T.C.. Hierover zal in het volgende iets worden
verteld.
De Pencil-Follower
Om de op een veldwerk of meetschets aanwezi
ge informatie te kunnen overbrengen naar het
geheugen van een elektronische rekenmachine
(computer), moet het veldwerk gedigitaliseerd
worden, d.w.z. geheel in getalvorm gebracht.
Dit geldt niet alleen voor de op het veldwerk
geschreven maten, maar ook voor de gegevens
die blijken uit de schets en de topologische sa
menhang van de aangemeten punten. Bij welk
punt hoort de genoteerde maat, om welke meet
lijn gaat het, is er sprake van een rechte hoek,
etc. Voor dergelijke gegevens is een gemakke
lijke, numerieke code ontworpen.
De werking van het apparaat waarmee deze
digitalisering geschiedt, de zgn. Pencil-Follower
(D-Mac), zal in de loop van dit artikel blijken.
Overigens zijn van andere merken soortgelijke
elektronische coördinatenlezers op de markt.
Het resultaat is een ponsband die zal dienen
als invoerband voor het computerprogramma
en die volledig in de plaats treedt van het oor
spronkelijke veldwerk.
Het programmapakket
Het systeem bestaat uit een drietal programma's
1. een controleprogramma;
2. een rekenprogramma;
3. een tekenprogramma.
De gebruikte apparatuur omvat een Pencil-Fol
lower, een rekenautomaat en een aan deze re
kenautomaat gekoppelde tekenmachine of plot
ter. Deze plotter is van het type Calcomp: over
een roterende trommel wordt tekenpapier van
max. 70 cm breed gevoerd, waarboven een
wagentje met penhouder bewogen kan worden
met een precisie van 0,1 mm. De V-beweging
wordt verkregen door draaien van de trommel,
de E-bcweging door verplaatsing van het wa-
351
