De kartograaf
Petrus Plancius
(1 552-1 622)
Promotor van de Nederlandse wereldscheepvaart.
Belangrijk medewerker aan verschillende expedities.
door W. Koopmans, oud-ambtenaar van het kadaster.
Uit de jeugdjaren van Plancius is weinig be
kend. Hij werd geboren te Dranoutre of Dre-
noeter in West-Vlaanderen bij de Franse grens,
omgeving Bailleul of Belle (nu Frans), aan de
voet van de Kemmelberg. Hier volgt een sum
mier overzicht van zijn leven en arbeid.
De familienaam van zijn vader, een bemiddeld
poorter van Bailleul, was Platevoet. Omtrent de
geboortedatum van P.P. heerst geen eenstem
migheid: de Encyclopedie van Ned. Oost-Indie,
dl. III, blz. 415 e.v. spreekt van 1551 of voor
jaar 1552. Hij had een hoge rug en er wordt
wel beweerd dat zijn nog al scherpe tempera
ment daarmee samenhing (misschien kennen
de lezers het te Antwerpen verschenen pam
flet - na de Dordtse nationale synode in 1618, -
waar P.P. en de Gomaristen worden bespot en
waar P.P. is afgebeeld, staande op de preek
stoel, terwijl de duivel hem iets in het oor
blaast). Bij zijn vrouw Johanna Geubels had
hij 8 kinderen, w.o. één dochter. Alle zoons
werden predikant. Zijn dochter trouwde met een
predikant.
P.P. bezocht de school te Hondschoote en stu
deerde later theologie en geschiedenis. Mede
voor zijn talenstudie verbleef hij in Duitsland en
Engeland. Dat hij zich eveneens toelegde op
kennis van de exacte wetenschappen blijkt wel
uit zijn latere prestaties. Van zijn vergaarde
kennis heeft hij weinig nagelaten in druk.
Een genealogie vindt men bij J. H. W. Unger.
De beste algemene biografie is die van Prof.
F. van Ortroy in de Belgische ,,Biographie Na
tionale XVII, p. 715". Naast deze geeft Bau-
dartius Ds. J. Boddaert) vele bijzonderhe
den.
In 1576 begon P. als predikant (in Vlaande
ren), bouwde kruiskerken en kweekte volgelin
gen. Er zijn tijdgenoten van hem, die het aan
tal mannelijke proselieten durven schatten op
meer dan 20000. In 1578 stond hij als „domi
nee" in Brussel. Hier bleef hij zeven jaren. Er
werden enige malen aanslagen op hem gepleegd.
Hij verloor zijn bibliotheek, die openlijk te
Ieperen werd verbrand. Zelfs moest hij zich
een keer zwemmende redden (over de Leije).
om aan de hem vervolgende Malcontenten te
ontkomen. Wij zijn in de tijd van de felle
godsdienstvervolgingen. En de rechtzinnigheid
van P.P. gaf zeker aanleiding tot herhaalde
vervolgingen, die er toe leidden, dat hij in
1585, als soldaat verkleed door de komst
van Parma daartoe gedwongen naar Neder
land vluchtte (Bergen op Zoom). Spoedig daar
na werd hij te Amsterdam openlijk bevestigd
als vijfde predikant, welke gemeente hij diende
tot aan zijn dood in 1622. Zijn strijdwijze als
steile Calvinist bezorgde hem weliswaar vele
vijanden, maar toch oefende hij op de tamelijk
vrijzinnige Amsterdamse vroedschap een ver
wonderlijke invloed uit. In 1578 reeds nam hij
167
Portret Petrus
Plancius, A°
1623 van
W. Del ff.
Het randschrift
luidt:
Petrus Plancius,
theologus et
Mathematicus
insignis I.S.
Ministerio
functus primum
clam sub cruce
in Flandria locis
varüs post
publice Bruxellis
An VI
postremum
Amstelr. An
XXXVII.
