Voor het toepassen van de passagetijd-methode
is een voororiëntering N„' vereist, welke binnen
15' juist is en die verkregen kan worden uit
de aflezingen van 2 omkeerpunten volgens de
schaal-methode of de omkeerpunten-methode.
Bij de passagetijd-methode worden 3 of 4 nul
doorgangen bepaald en de daartussen liggende
2, resp. 3, omkeerpunten. Meestal kan worden
volstaan met 3 nuldoorgangen en 2 omkeerpun
ten; bij de bepaling van de evenredigheidsfac
tor c worden echter 4 nuldoorgangen en 3 om
keerpunten afgelezen.
De meting verloopt als volgt: de nuldoorgangen
r„ t2 en t3 worden op de chronometer afge
lezen en de omkeerpunten a, en a., op de gyro-
schaal bepaald.
t2 ti Ti met het teken van de eerste
schaalaflezing,
t3 t, T2 met het teken van de tweede
schaalaflezing,
At Ti T2 (algebraïsche som) tx 4-
t3 212 (controle),
A y2 (at a2) tekens van de schaal-
aflezingen niet in aanmerking nemen.
AN0' c.A.^t met het teken van At
N Nn' AïV„' ijkcorrectie
Er dient op gelet te worden, dat:
- de evenredigheidsfactor c alleen geldig is,
indien de voororiëntering N„' binnen 15'
juist is;
- het verschil tussen de voororiëntering N„' en
de rustpositie N„ kleiner is dan 7,5';
- het verschil tussen ts en t, niet meer dan 5
seconden afwijkt van de normale slingertijd
Td.
De meettijd bedraagt, inclusief de voororiënte
ring, ongeveer 30 minuten,
ad. 4. De snelle methode geeft een benaderde
richting naar het geografische noorden, die ech
ter beter is dan een magnetische oriëntering.
Deze methode kan dus gebruikt worden als
voororiëntering ten behoeve van de schaal- of
tijdmethode.
De snelle methode berust op het bekend zijn
van de slingertijd Tu en is een tijdmeting, zodat
een chronometer vereist is. De meettijd be
draagt ongeveer 5 minuten.
Omdat de schijnbare beweging van het gyro-
merk vlak bij het omkeerpunt zeer langzaam is
en een moment stil staat, is het juiste tijdstip
van het omkeerpunt niet voldoende nauwkeu
rig te bepalen. Daarom wordt het gyromerk in
zijn nulpositie gevolgd met behulp van de hori
zontale fijnbeweging van de theodoliet en het
volgen gestopt op het moment t0, dat de be
weging van het gyromerk merkbaar vertraagt
(zie fig. 19). Op dit moment wordt de chrono
meter gestart. Wanneer het gyromerk de nul
index in tegengestelde richting weer passeert,
wordt de chronometer afgelezen, de tijd t door
2 gedeeld en opgeteld bij de kwart slingertijd:
T t
- 2 Op het moment van de tweede nul
passage wordt het volgen van het gyromerk
hervat en daarna gestopt op het moment, dat
T t
de chronometer - aanwijst. De gyro-
theodoliet staat dan naar het (benaderde) geo
grafische noorden georiënteerd. Bij deze me
thode zijn 2 waarnemers nodig: één voor de
bediening van de gyro-theodoliet en één secre-
taris/tijdwaarnemer.
Gesteld kan worden, dat de omkeerpunten-
methode in principe de meest nauwkeurige me
thode is. De kans op storende invloeden is bij
deze methode echter groter dan bij de passage
tijd-methode. Daarom wordt de laatste me
thode, ook al in verband met de eenvoudiger
bediening, als de meest geschikte meetmethode
aanbevolen. Bovendien hebben proefmetingen
met de Wild GAK-1 uitgewezen, dat de pas
sagetijd-methode ongeveer 30% nauwkeuriger
is, dan de omkeerpunten-methode.
VI. Resultaten van eigen proefmetingen
In de week van 25 tot 29 augustus 1969 heb
ik een aantal proefmetingen verricht met de
Wild GAK 1 opzet-gyroscoop en een Wild T
16 theodoliet en met de Wild ARK 1 gyro-
theodoliet (artillerie-versie).
De GAK 1 met toebehoren en de T 16 theodo
liet werden ter beschikking gesteld door de
firma Ahrend, afd. instrumenten te Rijswijk en
de ARK 1 met toebehoren door de Artillerie-
Schietschool te Breda, waarvoor ik beide in
stanties zeer erkentelijk ben.
Met de Wild GAK 1 werden eerst de &:-factor,
de c-factor en de ijkcorrectie bepaald voor de
combinatie gyroscoop - theodoliet - converter.
Dit werd gedaan in de Haagse Beemden,
PNEM-mast 46, waar een astronomische rich
ting bekend is.
De gevonden waarden, zoals blijkt uit bijge
voegde meet- en rekenformulieren, bedroegen:
k-factor: 0,1220 gr
c-factor: 0,00089 gr
ijkcorrectie: -0,8465 gr
Daarna werden in de wijk IJpelaar op een
120
