gewerkt. Voor hen was publiciteit reeds een
principe. Men behoefde slechts deze registers
te consulteren om de werkelijke eigenaar van
gronden en gebouwen te leren kennen, evengoed
als de er op rustende hypotheken.
Het is gemakkelijk te begrijpen, hoezeer dit
systeem het krediet verhoogde en het verkeer
van onroerend goed vergemakkelijkte en het is
eigenlijk vreemd dat de Romeinen er niet van
geprofiteerd hebben. Misschien echter komt
dit mede door het feit dat toen de Romeinen
in Griekenland doordrongen het officiële stel
sel van publiciteit der akten reeds terrein begon
te verliezen. Athene had reeds het gebruik van
horoi (hypotheekstenen) prijsgegeven; het be
rustte waarschijnlijk niet eens op een wettige
basis. De inschrijving van huwelijksgiften blijkt
te zijn geëindigd omstreeks de aanvang van de
2e eeuw v. Chr. Wat de overdracht van onroe
rend goed betreft, het gebruik om die in pu
blieke registers over te nemen, handhaafde zich
veel langer. Ten tijde van Cicero b.v. was het
in Azië nog in de mode. Overigens leerden wij
die contracten alleen maar in uittreksel kennen.
In latere hoofdstukken van Dareste's werk wor
den de contracten van Orchomenos en Amor-
gos, de tafels van Herakleion (Candia op Kreta)
en de wetten van Gortyne behandeld.
Het principe van de wet(ten) van Halicarnassus
is: onmiddellijke en totale opheffing van de toe
stand op het gebied van het grondgebruik, zoals
die was ontstaan door het in beslag nemen op
grote schaal van de goederen van overwonnenen
(zoals dat een eeuw later ook geschiedde te
Mylassa en Iasos). Voorlopig werd daarna elke
overdracht verboden.
De inscriptie van Ténos in het Brits Museum
bewijst het bestaan van een register van ver
kopen van onroerend goed. Zo'n tekst zegt:
Maand en dag van inschrijving der akte is
steeds vermeld, soms met de toevoeging: de
tweede dag van de eerste decade.
Elk extract beslaat in de Griekse tekst drie
regels.
Veel verschillen zijn er niet. Soms loopt men
bij de grensbeschrijving rondom het verkochte
en het contract zegt: begrensd door de
muur die de grens vormt van de terreinen van
Callicrates, opklimt naar de weg en aan de
andere zijde van die weg ombuigt naar de bron;
ook begrensd door de muur van Melisson, ge
legen in de terreinen van Callicrates en volgen
de de ringmuur tot aan de grens in het midden
van het weiland naar de rivier, die in zee
stroomt en die grenst aan de bouwgrond van
Mnesos
De Ténos-inscriptie is in meer dan één opzicht
interessant. Behalve de wijze van dateren op
het eiland, leren wij iets van de verdeling in
stammen, wij vernemen iets over de hoge ver
dedigingstorens, wij maken ons vertrouwd met
enkele aspecten van het in de 3e en 2e eeuw
v. Chr. heersende (Hellenistische) recht. De 47
(ver)koopakten zijn extractsgewijs overgeschre
ven in een periode van ongeveer 19 maanden.
Bijna alle teksten luiden: X heeft gekocht van
Y. Slechts eenmaal vinden wij: X heeft ver
kocht aan Y. Onroerend goed circuleerde vlot
in die tijd, toen Ténos nog al rijk en vol han
delsgeest was.
Volgens Theophrastis is het contract van koop
en verkoop volledig (voor wat de overdracht
betreft) als de prijs is betaald en de wettelijke
formaliteiten zijn vervuld, d.i. de overschrijving,
de eed, beroep op de buren e.d.
Wij vermeldden reeds, dat de teksten vaak ge
beiteld werden in grote marmeren stéles, die
op een publieke plaats werden neergezet. De
registers van verkopen (buiten die van Ténos
is er geen andere bewaard gebleven) werden ge
deponeerd op een magistraatsbureau, zoals in
Mylasa of op stenen platen, zoals in Amphipolis
en Amorgos. De laatstgenoemde stond in het
heiligdom van Asclepios. Hierdoor gaf men
aan de akte iets van plechtige heiliging. In Athe
ne bereikte men hetzelfde door de verkoop aan
te kondigen op affiches in de plaats waar de
magistraat gevestigd was en wel gedurende 60
dagen (soms minder). De koper betaalde 1%
van de prijs. Hierdoor stond hij vrijer tegenover
eventuele reclames.
Strikt genomen hield men dus eigenlijk een re
gister aan van de verkregen rechten, niet van de
verkopen, maar dat komt toch wel ongeveer op
hetzelfde neer.
Hypotheekstenen
Op de stenen (horos), dienende om aan te dui
den dat bepaalde gronden of gebouwen in hy
potheek waren uitgegeven, als waarborg dus
voor de geldschieter, stonden inscripties als
de volgende:
128
"Verkoop van gronden en huizen, en akten van hu
welijksgiften, opgemaakt onder de archontaat van
Ameinolos, voor de astynoom N.N., zijn zoon A.
van de stam der Thestiaden
Crinylios, zoon vanThestiade, met zijn kyrios
Sombrotos, zoon van Strymon van de stam der Do-
naken
heeft gekocht van N., hebbende als kyrioi X., Simos,
zoon van Y., Z., zoon van B., lochos van de stam
van de stad,
het huis en de gronden gelegen te Donakia, en de
gebouwen, het geheel zoals het toebehoort aan Philo-
theos, voor 2500 drachmen zilver.
Voor de verkoop stelt zich garant X."
