Over koopakten en
CIV)
WKoopmans, oud-ambtenaar van het Kadaster te Utrecht.
De tijd vóór Bocchoris (vóór 720 v. Chr.)
Bocchoris is waarschijnlijk wel de voornaamste
Egyptische wettenmaker geweest. De wetten
kennen wij niet meer, maar o.a. schrijft de ge
schiedschrijver Diodorus er over. Bij zijn nage
laten werk vinden wij een lijst van diegenen, die
zich successievelijk met de constitutie bemoei
den, een constitutie die onder de regering van
goden en helden is geboren. Iets meer is bekend
van de latere wetten van Sesostris. In Egypte
ging de ruil vooraf aan de verkoop. Duizenden
jaren was het regel dat grond niet tegen geld
werd verkocht. Dat principe verdween mis
schien niet geheel voor het einde der 9e eeuw
v. Chr.
Het oudste verkoopcontract kennen wij uit Ge
nesis XXIII, waarbij Ephron verkoopt aan
Abraham een terrein voor een graf. Hier werd
de koopprijs betaald in geld, n.l. 400 sikkels.
Tot zolang bleef de ruil van onroerend goed
toegestaan en als enige vorm in praktijk ge
bracht. Er waren redenen voor aan te voeren:
in Egypte, een agrarisch land, had geld niet dat
prestige, dat het genoot in landen, waar de
handel sterker ontwikkeld was (en zelfs in de
20e eeuw ontmoet men hier en daar nog die
tegenzin in handelen met geld). Bovendien was
de band tussen mens en bodem sterk; de grond
behoorde eigenlijk aan de familie en was vrij
wel onvervreemdbaar. Onder de invloed van
de Chaldeeuwse zeden veranderde dat nog niet
veel. Herhor, de hogepriester van Amon, be
streed dan ook in de naam van zijn god die
verkoopmethoden. De familiegroepen waren on
geveer analoog aan de beroepsgroepen uit de
Romeinse wereld van het vroegste keizerrijk
(Bas-empire).
Ook daar was vervreemding van grond een uit
zonderlijke gebeurtenis.
Een enkele andere uitzondering betreft dieren.
De codex van de Bocchoris en de verkopen
(720-715 v. Chr.)
Toen Bocchoris over Egypte regeerde, schijnt
hij een codex van acht delen te hebben samen
gesteld, van welke volgens Diodorus een exem
plaar werd overgelegd aan de rechters van de
Hoge Raad. Enkele resten ervan hebben wij
indertijd gezien als muurschilderingen in Pom
pei'. Ietwat vrijmoedig werden zijn "democra
tische" hervormingen wel eens vergeleken met
de Franse revolutie. In elk geval zouden daarin
zijn opgenomen nauwkeurig omschreven regels
voor het opstellen van contracten en overeen
komsten. Voornamelijk door zijn invloed werd
de individuele eigendom gemeengoed. De on
derste klassen kregen rechten op de door hen
gecultiveerde grond.
Aan de geestelijkheid ontnam hij het privilege
van het redigeren der akten. Al is de vorm van
de akten eenzijdig (alleen de verkoper spreekt),
toch is het geschreven stuk reeds belangrijk ge
worden. Als de verkoper aan de koper zegt: "ik
heb het je geschreven", is de verkoop geschied;
hij heeft geleverd en bezit van het geschrift is
voor de koper de bevestiging van de aan hem
overgedragen rechten. Als de verkoper schrijft:
"je hebt mij gegeven, en mijn hart is tevreden
(gesteld), het geld", dan heeft hij vastgesteld,
dat de prijs in zijn ogen gelijkwaardig is aan
Er is een uitzondering, die bij nadere beschouwing
weinig zegt. Blijkens een monument had Sheshonk,
142
een vreemde generaal van Assyrische afkomst, voor
de begrafenis van zijn zoon aan de koning een gunst
gevraagd: hij wilde van de priesters van de tempel
van Abydos de overdracht verkrijgen van 100 aroures
gecultiveerd land met tuin op het heilige domein
(neter hotep) van de tempel. Toen echter was niet de
Egyptische koning, maar de vreemde generaal de baas.
De koning kon het alleen maar toestaan. Hier was
dus inderdaad een verkoop van onroerend goed tegen
een geldsom, hoewel toch meer gebruiksrecht dan
eigendomsrecht. Immers heilige terreinen waren onver
vreemdbaar.
