ciale eigenaar bevatten. Over de bijzonderhe
den kunnen wij hier niet uitweiden.
Het land van katoikoi werd in drie verschil
lende registers bijgehouden, van welke twee
uitsluitend de mutaties bevatten. In de tweede
eeuw n. Chr. moesten van deze overdrachten
kopieën worden gezonden aan de |3tpXiofhyxï|
£YXTrl0E(ÜV t-b.v. een behoorlijke registratie.
In de vierde eeuw schijnen deze (3-e. niet meer
te bestaan.
Omtrent de particuliere onroerende eigendom
in de Ptolemeeën-periode is weinig definitiefs
bekend. De algemene theorie is, dat particulier
grondbezit in de Ptolemese wet niet gekarak
teriseerd is en dat alle land was verdeeld in
twee hoofdcategorieën, het (laaiAixrrpl onder
de directe administratie van de koning, en het
yri evacpeaei, dat de kroon verhuurde aan an
deren zonder aan de rechten van de koning
ook maar in enigerlei opzicht te kort te doen.
Merkwaardig is wel, dat het recht van ver
schillende personen op duidelijk afgescheiden
delen van een gebouw reeds een bekende mo
gelijkheid was, voorzien in Egyptische en
Griekse wetten. Die verdeling kon verticaal,
zowel als horizontaal geschieden (rom.: com-
munio pro diviso). Nog in de Byzantijnse pe
riode konden de Romeinen verdiepingen be
zitten.
Bij de Romeinen
Bij de Romeinen werden de akten opgemaakt
door tabelliones, die in hoog aanzien stonden
en samen een college vormden met een Primi-
cerius (later Protonotarius genoemd) aan het
hoofd. Het opmaken van de stukken verliep
eenvoudig: nadat het concept door partijen was
goedgekeurd, schreef de tabellio het in het net
of liet het schrijven door zijn klerk of notarius.
Hij vermeldde de naam van de keizer, de da
tum der handeling etc. Na ondertekening door
partijen, getuigen en tabellio werd het contract
aan partijen afgegeven. Dat was alles. Eerst
veel later kwam het voorschrift, dat de akten
door hen in een register moesten worden inge
schreven. De akte had niet het gezag van een
openbaar geschrift; zij verdiende geloof in
rechten alleen dan, als zij door een eed was
bevestigd.
De Koptische oorkonden
De Egyptische privé-notarissen oefenden in de
6e en 7e eeuw hun ambt tweetalig uit, terwijl
Kopten, hoewel het Grieks niet machtig zijnde,
toch in het Grieks gestelde oorkonden opge
maakt hebben. De tot nu toe gepubliceerde
teksten komen voor het grootste deel uit Bo-
ven-Egypte em-wel uit Westelijk Thebe, Her-
mopolis, Apollinopolis en Aphrodite. De mees
te ontstonden einde 6e, de 7e of 8e eeuw.
In deze Koptische papyri vindt men het rechts
leven in de dorpen terug, het bestuurs- en be
lastingwezen, de rechtsverhoudingen in de
kloosters en onder monniken, christelijke boe
ren en handwerkers. Documenten van de
gouw- en provinciale besturen en van de
staatsgerechtelijke arbeid ontbreken, omdat die
voornamelijk in het Grieks en het Arabisch
uitgegeven zijn. In het werk van L. Boulard,
„La vente dans les actes Koptes"1913, moet
men wel het begin van het onderzoek op dit
gebied zien. Andere bronnen zijn de studies
van Steinwenter, Schiller en Prof. Till. Om
streeks 1880 kwamen verscheidene papyri uit
de vondsten van Fajoem, Hermopolis Magna
en Soknopaiu Nesos door bemiddeling van
Theodor Graf naar Wenen, waar zij door
Aartshertog Rainer zijn verworven. Slechts
zeer weinige van de 170 documenten zijn ge
dateerd. Van de in de publikatie van Prof. Till
(1958) behandelde juridische contracten beho
ren 56 tot het „Schenute-archief", naar Sche-
nute, die in de 7e eeuw „tatiger Anwalt" in
Schmun was. Die van Djème Thebe) zijn
uit de 8e eeuw. In de diverse uitgaven vonden
wij zowel belastingbesluiten als belastingkwij
tingen, borgstellingen en verlovingscontracten,
eigendomsoverdrachten, huur- en pachtcon-
tracten, arbeidsovereenkomsten en één testa
ment e.a.
Van een verkoopcontract No. 26 (inv.nr. 10992)
uit de 7e eeuw volgt hier de inhoud; de papy
rus bestaat uit twee stukken, één van 13 x
15 cm en één van 951/2 x 151/2 cm en is op
gemaakt spoedig na of in het jaar 760. Het
begin ontbreekt.
221
welks ligging van ouds ik je nu naar de vier
windstreken zal aangeven. West: de (parochie)kerk;
Oost: Stephanos/Papnue; Zuid: de Demonsionstraat,
waar de Authentespoort heenleidt; Noord: weer Ste-
phanos/Papnuthios. De prijs, waaromtrent wij weder
zijds overeenstemming bereikten, is 2 zuivere goudho-
lokottinoi naar het gewicht van het Kastron Thebe.
Maakt 2 goud nomismata (Grieks). De gehele koop
prijs heb ik volledig en in goed gewicht door jou
overhandigd ontvangen (in door) Papnuthios, zoon
van Stephanos, onderzochte en gemunte goudstukken.
Van nu af aan is het je toegestaan, Papnuthios, zoon
van Stephanos, de koper, wiens naam (ik) boven reeds
dikwijls aangehaald heb, het te verwerven, herhaalde
lijk te verwerven, het te beheren, te administreren, te
beschermen, er in te wonen, het als geschenk te geven,
het af te staan, het om te wisselen, het te verkopen,
het weg te geven, het aan je kinderen te laten, het je
erven na te laten, naar believen er mee te handelen
Wie ooit tegen jou, Papnuthios, zoon van Stephanos,
