Over koopakten
onroerend goed
WKoopmans, oud-ambtenaar van het Kadaster
De begrippen katagraphe en anagraphe
Voorzover bekend zegt geen enkele Egyptische
bron tot aan het midden van de derde eeuw
n. Chr. met eigen woorden dat zij een daad
van katagraphe inhoudt betreffende een ver
koop; ook is het nergens omschreven. Wel is
er in de Ptolemeeën- en de Romeinse periode
vaak naar verwezen, maar dan op verschillende
manieren, die moeilijk met elkaar overeen te
brengen zijn.
De Alexandrijnse katagraphe moet ons uitgangs
punt zijn. De meesten zijn het er mee eens, dat
de taak van de Alexandrijnse schatbewaarders
bestond in het registreren van de verkopen in
lijsten, welke voor elke dème waren ingericht
in chronologische volgorde. De katagraphe was
dus geen contract, maar een officiële mededeling
in de vorm van een uittreksel van het register,
dat letterlijk de tekst van de boeking herhaalt.
Er zijn sedert de publiekmaking van de Adler-
papyri een vijftigtal stukken bekend geworden
die ons toestaan tot enkele conclusies te komen.
De meeste er van zijn gevonden in de vlakte van
Gebelên, in de nome Pathurites en aangren
zende gebieden. Het zijn verklaringen van nota
rissen, die in de vorm van een uittreksel uit hun
registers bevestigen dat zij de verkoop hebben
ingeschreven.
De grapheion van het dorp is nooit belast ge
weest met het houden van een register voor de
katagraphe. Dat deed de agoramome, in de
Romeinse periode een geestelijke met beperkte
bevoegdheden als notaris. Het register van kata-
graphai was dus geen protocol, zoals Schon-
bauer suggereert.
Het is bekend dat de grote groep van papyrus
teksten uit Gebelên werden opgemaakt in een
beperkte kring van in Egypte levende mensen,
die leefden ongeveer tussen 140 en 80 jaar v.
Chr. Verscheidene partijen zijn aan elkaar ver
want.
Utrecht.
Reeds in de 2e eeuw werd de term katagraphe
niet meer in zijn originele en juiste betekenis
gebruikt. En het systeem, zoals het door de
Ptolemese notaris werd gebruikt, verloor zijn
belang nadat Egypte onder Romeins bestuur
werd gebracht. Voor de procedure van het
nieuwe systeem van registratie mogen wij ver
wijzen naar het uitvoerige boekwerk van Fried-
rich von Woess, Urkundenwesen.
Voordat in het laatst van de 2e eeuw de chiro
graph het document-type werd, dat men ge
woonlijk gebruikte bij verkoop van onroerend
goed in Oxyrhynchus, bestonden het protocol
en de notariële homologia (die ook in registers
werden ingeschreven) klaarblijkelijk naast el
kaar. In de Fajoem vinden wij van de vroege
eerste eeuw van onze jaartelling het Ptolemese
certificaat vervangen door verschillende docu
menten, die het contract zelf inhouden. Van
het begin der le eeuw af was het in de Fajoem
gewoon, verkopen van slaven en niet-klerouchic
onroerend goed te doen plaats vinden door het
opmaken van goed gestyleerde homologieën,
die alle clausules bevatten, essentieel voor een
echt contract.
Het was in de verschillende gebieden zeer on
gelijk en de veranderingen kwamen lang niet
overal op dezelfde tijdstippen.
Toen de Ptol. katagraphe als instituut in on
bruik raakte, werd het woord een uitdrukking,
aanduidende het publieke middel dat de over
dracht van titel door verkoop vaststelde. De
Ptolemese periode heeft ons niet veel bewaard
gebleven verkoopcontracten opgeleverd.
De anagraphe behoort bij een hypotheek.
Iets over de dubbelcontracten
De verzegelde contracten worden vooral dan
naar de vorm interessant, als ze zowel voor
iedereen openliggen en tegelijkertijd door af
sluiting tegen onbevoegde inzage zijn be-
247
