Christoffel Rlantïjn
(ca. 1 520- 1 589}
en de Kartografie (2}
door W. Koopmans, oud-ambtenaar van het Kadaster.
De kaartenhandel en het kartografische werk
Op kaartkundig gebied waren Antwerpen en
Mechelen in de XVIe eeuw zeer bekend. Ant
werpen was ook voor zeevaarders en wereld
reizigers een bekend centrum. Men vond er,
mede daardoor, al vroeg verscheidene kaart-
makers en drukkers.
Door het unieke museum Plantijn-Moretus en
de uitgebreide archieven aldaar weten wij veel
van datgene, wat er in die eeuw aan kartogra-
fisch werk van Antwerpen uit op de markt
werd gebracht. O.m. zijn de meeste minuten
van de door Plantijn en zijn opvolgers geschre
ven brieven over meer dan 3 eeuwen (1555
1876) behouden gebleven. Van de produktie is
natuurlijk veel verloren gegaan, een deel is
zeldzaam geworden, maar van Gemma Frisius,
TLjnfcL
toen de leider van de wetenschappelijke aard
rijkskunde en vriend van keizer Karei, hebben
we nog de twee werken „Locorum describen-
dorum ratione(in de uitgave van 1553 van
Apianus) en de „Cosmographicus Liber", van
wie zoals u weet, de „Arithmeticae practicae
methodus facilis" reeds in 1540 uitkwam.
Van de gedrukte kaarten is die van Vlaanderen
door Gerard Mercator (1540) nog slechts be
kend in een enkele, onvolledige proef. Daar
naast bleven enkele exemplaren of afdrukken
van de stedenplannen van Bononiensis, Gra
pheus en Geeraard. Ouder nog is de XVe
eeuwse Scheldekaart van 6 m lengte in het
Brusselse Rijksarchief. Maar we moeten ons
beperken tot het huis Plantijn. Het is u onge
twijfeld ook bekend, dat in de Scheldestad de
eerste atlassen (die van Ortelius en Geeraard
de Jode) ontstonden. In de Antwerpse werk
plaatsen werden eveneens voltooid: van Sebas-
tiano Cabot (1544) zijn wereldkaart in 4 bladen
en van de bekende Portugees André Homen
diens mappa-mundi in 10 bladen.
Tot 1572 deed Plantijn zijn bestellingen van
kaarten, globes en zeevaartkundige instrumen
ten bij de Mechelse boekhandelaar Peter
Draeckz, die o.m. vele kaarten leverden zonder
auteursnaam, waarschijnlijk van Jacob Roelofs
van Deventer (15361575, sedert 1558 ko
ninklijk geograaf). In rechtstreekse verbinding
met Plantijn komt Jacob van Deventer maar
éénmaal in de rekeningen voor: op 14 mei
1558 ontving hij 12 gekleurde kaarten a 12
stuivers, terwijl van Deventer bij PI. de kaart
van Surhon bestelde (zie later in dit overzicht).
Omdat echter op de stukken de naam meestal
ontbreekt, is de omvang van het verhandelde
moeilijk na te gaan. Van Deventer was in het
buitenland al bekend ver voordat Ortelius zijn
werk opnam in het Theatrum van 1570 (denk
C j\cJicn'bi
flenlU JlcrA^, hyhnneni
err/ten tylert- I 3
283
