Ordonnantie ende Rekeninchen
vandeBulTe derGhefell envandePlaiv
tijnfcheDruckerije tot folacs endealTi
flentie van de fiecke.
^^nlioudende de Instelunche
(8 bladen, N. gericht, 138 x 94 cm). Van deze
verkocht Ortelius 100 stuks tegelijk aan Plan-
tijn. Nog vele andere worden vermeld.
Het werd 1579 alvorens Plantijn een uitgave
van het beroemd geworden Theatrum verzorgde
en juni 1570 voordat Plantijn het eerste exem
plaar voor 7 gld, 10 st. verkocht (hij bracht het
aantal kaarten van deze verzameling van 79
op 92). Van de artisten, die er aan meewerkten,
moeten vooral de Hogenbergs worden ge
noemd. De volgende uitgave verscheen eerst in
1587, ongeveer gelijk met Ortelius' Thesaurus
geographicus. Tussen 1570 en 1598 verkocht
Plantijn meer dan 1800 exemplaren. Door
diens tussenkomst werden exemplaren geschon
ken aan de hertog van Alva en aan de Raad
van Brussel, terwijl er tientallen in Parijs en
Frankfurt terechtkwamen.
Ook bij de schoonzoons van Plantijn bleef Or
telius in de familiekring (zijn onafgewerkte uit
gave van de Peutinger tafels vermaakte hij aan
Jan Moretus). Na het overlijden van Ortelius'
zuster in 1600 kwamen de platen, die voor
het maken van de kaartboeken hadden gediend,
in handen van Jan Baptista Vrients. Jan More
tus kocht in 1612 (na Vrients overlijden) vele
platen op, tezamen meer dan 300 (Denucé),
o.a. die van Ortelius' Theatrum. De Plantijnse
drukkerij betaalde daarvoor indertijd 12114
gld. Ortelius schafte in de loop der tijden ver
scheidene Plantijn-uitgaven aan. Een goed over
zicht van de betrekkingen tussen Plantijn en
Ortelius vindt men bij Max Rooses, Ortelius et
Plantin in: Buil. Soc. Geogr. d'Anvers, 1880.
Een aardige reisbijzonderheid van die tijd is
(1585) de reis van Ortelius en Plantijn van
Antwerpen naar Keulen in een colonne van 30
wagens onder militair geleide vanwege de grote
onveiligheid op deze route.
Veel merkwaardigs over de betrekking van
Plantijn met de Mercators heeft Van Raems-
donck medegedeeld in „Relations commercia-
les entre Gérard Mercator et Chr. Plantin a
Anvers" in Bull. Soc. en in Annales du cercle
Archéol. des Pays de Waas, X, le afd.).
Ook van Mercator heeft Plantijn vele werken
verkocht. Wederkerig kocht hij van Mercator
de koperen platen met de afbeelding van
Europa (die hij vollediger maakte). In 1572
betaalde Plantijn 12 gld voor het privilege om
die kaart te mogen drukken in 15 bladen. Hij
verkocht deze ongekleurd voor 1 gld, en voor
4 gld en 15 st. in luxe uitvoering. Plantijn bezat
het recht van alleenverkoop van Mercators
wereldkaart in de Nederlanden, het in koper
gegraveerde homogene kaartwerk, dat boven
Ortelius' verzameling stond. (In de Plantijn-
archieven noemt men die „Mappa universalis
Mercatores"). De eerste exemplaren gingen bij
Plantijn de deur uit voor 3 gld. Hij zelf be
taalde aan Mercator 40 st. en als hout
gravure 24 st. Slechts enkele malen komen
er posten voor, die op Mercators Vlaenderen
betrekking hebben (Flandria Mercato picta
vernie a 1 gld). Dr. Van Raemsdonck vermeldt
deze niet. Ook de „America" vinden we aan
getekend (nl. in 1569232: 1 ex. America
Mercatoris a 1 gld). Een lijst van Mercators
werk is opgenomen in dl I van Jan Denucé
„Oud-Nederlandse kaartmakers in betrekking
met Plantijn, 1913".
In rekeningen na 1579 komt Gerard Mercator
niet meer (rechtstreeks) voor. Voor zijn werk
kocht Mercator het papier vaak bij Plantijn;
in 5 jaar meer dan 22000 vel (v. Raemsdonk).
Van Arnold Mercator is bekend, dat hij met
Plantijn zaken deed m.b.t. zijn plankaart van
Keulen. De aantekening in het PI. Arch. joum.
1571128 luidt: regu d'Arnoldus Mercator,
fils de Gerardus 12 Villes de Cologne en cuivre
a 22/ pat. la pièceZijn zoon Rumold(us)
trad in de plaats van Gerard Mercator op als
verkoper van Mercator-werkstukken. Hij raakte
in 1580 betrokken bij de zaken van Arnold
Myllius Muller). Deze Myllius was voor
velen een tussenpersoon. Ook de kleinzoon
Michael, zoon van Arnold, zette de oude be
trekkingen met het Plantijnhuis voort. In 1604
kocht Josse Hondt Judocus Hondius) de
koperplaten van Rumold Mercator, die in 1600
gestorven was. Na 1600 ging de kartografische
bedrijvigheid voornamelijk over naar Holland
(voor een overzicht van het gehele oeuvre van
Mercator vergelijke men F. van Ortroy, L'oeu
vre géographique de Mercator).
Van Arnold Nicolai, één van de eerste (en
trouwste) medewerkers van Plantijn weten wij,
dat hij vooral bekend is als uitgever van kaar
ten van de Nederlanden. Ook van Deventer's
Brabantkaart (van welke nog een exemplaar
jyjerSl jf Ln ttrfltoMnrtVtiilmJitrt hi DC hlll
285
