rechtigden in de kadastrale legger bekend staan,
schriftelijk kennis van de voorgenomen plaat
sing op de lijst". En als dan na afloop van de
beroepstermijn c.a. de minister de lijst definitief
vaststelt, geeft hij op grond van artikel 9 lid 2
bij aangetekende brief kennis hiervan „aan de
genen, die als eigenaren en zakelijk gerechtig
den in de kadastrale legger bekend staan, en
aan de ingeschreven hypothecaire schuldeisers".
Dit laatste om deze genoemden de gelegenheid
tot het instellen van een beroep op de Kroon
te geven.
Na afloop van de laatste beroepstermijn wor
den de uiteindelijk op de monumentenlijst voor
komende beschermde monumenten ingeschre
ven in een Monumentenregister waarvan (in
viervoud aangehouden) één exemplaar wordt
overgeschreven in de openbare registers bij de
bewaarder van de hypotheken, het kadaster en
de scheepsbewijzen. De bewaarder maakt in de
kadastrale legger bij de percelen melding van
de aanwijzing van beschermd monument. En
hoezeer ook hier het beginsel van de publiciteit
wordt toegepast, blijkt wel hieruit, dat wettelijk
bij niet-gelijkluidendheid van de vier exempla
ren van het Monumentenregister de inhoud van
het in de openbare registers opgenomen af
schrift van het register gelding heeft, en dit
alleen.
Strikt genomen had de Rijkscommissie voor de
Monumentenzorg, en hadden de ambtenaren
van de Rijkscommissie voor de Monumenten-
beschrijving, slechts te maken met hen, die als
eigenaren en zakelijk gerechtigden in de kada
strale legger bekend staan. Doch al spoedig
bleek uit het minutieuze onderzoek dat die
ambtenaren voor de geschiedkundige vastleg
ging van de monumenten gewend zijn in te
stellen dat bij het grootste deel van de
onschatbaar kostbare kerktorens uit de tijd van
vóór de Bataafse Republiek in de kadastrale
administratie niet de juiste eigenaar vermeld
wordt. Om u een indruk te geven van de alge
mene uitgebreidheid van dit euvel, moge ik
hieronder enige getallen geven:
In de Bommelerwaard zijn van de 16 aan de
eeuwenoude kerken gebouwde torens er zeker
11, welke eigendom zijn van de burgerlijke ge
meente, en 3 waarvan mij de eigendom uit de
geraadpleegde literatuur niet duidelijk werd.
Van de 15 kerken op de monumentenlijsten in
de Tielerwaard zijn er 10 eigendom van de
burgerlijke gemeente; de toren van de hervorm
de kerk van Deil wordt geacht eigendom te zijn
van de dorpspolder die hem dan ook onder
houdt.
Van de 28 kerken in het Kwartier van Zutfen,
waarvan de eigendom in de literatuur is ver-
144
meld, zijn er 17 waarvan de bijgebouwde mid
deleeuwse toren eigendom is van de gemeente;
de toren van de laat-gotische kerk van Didam
is in 1836 door de burgerlijke gemeente aan de
kerkelijke gemeente overgedragen; hetzelfde is
te vermelden van de Werensfridustoren van
Westervoort, die in 1926 door de gemeente
aan de Hervormde Kerk werd overgedragen; en
van de Nieuwstadkerktoren van Zutfen uit de
14e eeuw, bij raadsbesluit van 16 juni 1930 in
eigendom aan de R.K. Parochie overgegaan.
Van de 17 oude kerktorens in Salland, waarvan
de eigendom werd onderzocht in de mij be
kende literatuur, is alleen die van Wesepe sinds
1800 kerkelijk eigendom. Die van Hellendoorn
was tot 1961 eigendom van de gemeente; 15
kerken met hun torens zijn in Twente als monu
ment beschreven; 13 torens zijn eigendom van
de gemeente.
Merkwaardig genoeg bleek uit het onderzoek
van Monumentenzorg, dat in oost-Groningen
op de toren van Zuidbroek na, geen enkele
andere toren eigendom is van de burgerlijke
gemeente.
Van de 36 kerken met torens in noordelijk
Noordholland, waarvan de eigendom werd uit
gezocht, zijn er 34, waarvan de toren eigendom
is van de burgerlijke gemeente; hieronder zijn
te vinden de dakruiters van de Nicolaaskerk
van Krommenie, van de H. K. van Beets, die
van Lambertschaag (waarover later meer), van
de Noorderkerk te Hoorn en de daktoren van
de Oosterkerk te Hoorn.
In de provincie Zuidholland werden tot nog toe
alleen de resultaten van onderzoekingen in
westelijk Rijnland gepubliceerd. Van de 22
kerken met torens, die als monumenten van
geschiedenis en kunst zijn aangemerkt en waar
van de eigendom is uitgezocht, zijn 13 torens
eigendom van de gemeente. Hierbij valt op te
merken, dat b.v. de toren van de Hervormde
kerk van Koudekerk (14e eeuw) in 1937 door
de gemeente aan de Hervormden is overge
dragen.
Dr. Jan Kalf onderzocht in 1912 de eigendoms
toestand van de kerken met torens in de Baronie
van Breda: van de 15 zijn 11 torens eigendom
van de burgerlijke gemeente; in Oosterhout
was de Rooms Katholieke kerk van de Heilige
Johannes de Doper na de Vrede van Munster
aan de Hervormden overgegeven. Bij koninklijk
besluit van 2 mei 1809 gaf Koning Lodewijk
Napoleon de kerk aan de Katholieken terug,
welke in 1810 het 16e eeuwse gebouw in ge
bruik namen. Ter gelegenheid van het eeuw
feest van de reconsiliatie schonk de gemeente
Oosterhout in 1910 de 15e eeuwse toren aan
