We kunnen HA en HB berekenen als we ook
zwaartekrachtsmetingen uitvoeren, want:
H\gA HBgB
In Nederland is dit effect verwaarloosbaar daar
Nederland een laag land is met weinig hoogte
verschillen. In bergachtige streken kan dit effect
aanzienlijk oplopen, zodat in bijv. Zwitserland
en Oostenrijk alle primaire waterpassingen ge
paard gaan met zwaartekrachtsmetingen.
Tenslotte nog een ander gebruik van zwaarte
kracht bij de hoogtebepaling. Met waterpassing
vindt men alleen hoogteverschillen tussen pun
ten. Als Nederland in zijn geheel rijst of daalt
t.g.v. geologische bewegingen, vinden we geen
verandering met waterpassing. De zwaarte
kracht zal echter wel veranderen. Als het land
rijst wordt g kleiner en als het daalt wordt g
groter. Omdat de bewegingen uiterst klein en
langzaam zijn, zijn de g-veranderingen ook
klein. Dit voorjaar heeft men een begin ge
maakt met preciese zwaartekrachtsmetingen op
een aantal punten in Denemarken, Noord-
Duitsland, Nederland en België, om de bewe
gingen van de Noordzeekust te kunnen bepalen.
Om de 100 km is een punt uitgekozen waar de
zwaartekracht met 4 verschillende instrumenten
zo goed mogelijk bepaald is. Men is van plan
dit elke 5 jaar te herhalen zodat de verande
ringen bepaald kunnen worden. In Nederland
zijn deze punten gelegen bij Heerenveen, Haar
lem, Loenen (Veluwe) en Gilze.
4. Zwaartekracht en satellietgeodesie
Een satelliet loopt in een baan om de aarde.
Deze baan wordt bepaald door het zwaarte-
krachtsveld van de aarde. Om de baan van een
satelliet of raket precies te kunnen berekenen
moeten veel zwaartekrachtsmetingen gedaan
worden over de gehele aarde, dus ook op de
oceanen. Het is de taak van de geodeten het
zwaartekrachtsveld te bepalen. Vandaar dat
sinds de opkomst van de ruimtevaart er een gro
te activiteit is in vele landen om de zwaarte
kracht te meten. Vooral in Amerika, Europa en
Rusland zijn speciale diensten hiermee belast.
In Nederland is dit de afdeling Geodesie van de
Technische Hogeschool.
Omgekeerd kan men de baan van een satelliet
uit waarnemingen bepalen en daaruit terugre
kenen hoe het zwaartekrachtsveld is. Zo ver
oorzaakt de afplatting van de aarde een duide
lijk waarneembare draaiing van het vlak waarin
de satelliet loopt. Door meting van deze draai
ing heeft men de afplatting kunnen bepalen met
een veel grotere nauwkeurigheid dan men uit
terrestrische metingen ooit heeft kunnen doen.
Een verdere analyse van de baan geeft ons ge
gevens over de kleinere afwijkingen van de
aardvorm t.o.v. de ellipsoïde. Op deze wijze kan
men de gehele geoïde berekenen.
Tevens verschaft de satellietbaan ons gegevens
van de zwaartekracht in gebieden waar deze
nog niet gemeten is. Een satelliet beweegt ech
ter met een zo grote snelheid t.o.v. het aard
oppervlak dat vanzelfsprekend slechts ruwe ge
middelden voor uitgebreide gebieden verkregen
worden. Voor vele doeleinden zijn deze ruwe
gemiddelden echter al van belang. Voor het
berekenen van schietloodafwijkingen is een glo
bale kennis van de zwaartekracht in ver weg ge
legen gebieden reeds voldoende.
De zwaartekrachtsmetingen die op aarde wor
den uitgevoerd geven daarentegen zeer gede
tailleerde waarden die slechts betrekking heb
ben op de punten waar men meet. Om de ge
middelde zwaartekracht te bepalen voor een
groot gebied moet men veel metingen uitvoeren.
Hieruit zien we dat de satellieten en de terres
trische zwaartekrachtsmetingen verschillende
gegevens leveren over het zwaartekrachtsveld.
Beide soorten metingen moeten gecombineerd
worden om een zo goed mogelijk totaalbeeld te
verkrijgen. Hierbij doen zich echter verschillen
de problemen voor. Eén hiervan is dat de be
rekening van het zwaartekrachtsveld uit sa
tellieten niet hypothesenvrij is, d.w.z. er zijn
meerdere combinaties van zwaartekrachtsafwij
kingen mogelijk die binnen de waarnemings
nauwkeurigheid dezelfde satellietbaan geven.
Niet-geodetisch gebruik van de zwaartekracht
Hieronder zal in het kort een overzicht gegeven
worden van het belang van zwaartekrachtson-
derzoek voor verschillende doeleinden:
a. Voor geofysisch onderzoek is de zwaarte
kracht een belangrijke informatiebron. Zwaarte
krachtsveranderingen duiden op veranderingen
in de samenstelling van de ondergrond.
Het is daarom een van de methoden die de
oliemaatschappijen gebruiken om olie en aard
gas op te sporen.
b. Poolbeweging en getijden van de vaste aard
korst veroorzaken korte periodieke veranderin
gen van de zwaartekracht. Studies op dit gebied
hangen nauw samen met zwaartekrachtsmetin
gen.
c. Traagheidsnavigatie is een methode van
plaatsbepaling van schepen en vliegtuigen. Het
berust op het meten van versnellingen. Hierbij
treedt de zwaartekracht op als storende factor,
die geëlimineerd moet worden door deze afzon
derlijk te meten.
254
