Een eerste kennismaking
met de
laserdisplay en -plotter
door A. M. den Boer, technisch ambtenaar le klasse bij de Meet
kundige Dienst van de Rijkswaterstaat.
1. Inleiding
Het eerste artikel over kaarttekenen in het nog
jonge blad Geodesia begon ing. L. R. M. van
den Brink in 1960 al als volgt:
»Het is goed denkbaar, dat binnen afzienbare
tijd de procedure van het kaarttekenen door de
ontwikkeling van mechanische mogelijkheden
zich zodanig wijzigt, dat behoefte aan hand
vaardigheid nog uitsluitend voor het bijhouden
van bestaande kaarten vereist wordt. En ook
deze behoefte zal minderen, naarmate voor de
bijhouding andere wegen ontwikkeld worden.
[1].
Welnu, in 1961 schafte de Meetkundige Dienst
van de Rijkswaterstaat een coördinatograaf met
ponsbandbesturing aan, de Coradomat [2], Het
in eind 1964 verschenen herziene Leerboek der
Landmeetkunde somde als hulpmiddelen voor
de kaartering toch nog alleen biseau, transver-
saalschaal en handcoördinatograaf op [3].
Moest bij de Coradomat het „lijntrekken" nog
met de hand worden gedaan, in hetzelfde jaar
1964 kwam er bij de Meetkundige Dienst een
drumplotter, de CalComp 506. Enkele jaren
later werd deze gevolgd door een snellere met
bovendien een kleinere stapgrootte, de Cal
Comp 663. Eind 1972 kwam er een geheel
nieuwe configuratie: het CalComp plotting-
system 7500 met vlakke tafel [4]. En op 7
januari 1976 kwam er om 16.31 uur een telex
bericht van Laser-scan Laboratories Ltd. uit
Cambridge „Your HRD-1 and PDP 11/45 ha
ve been dispatched today please ensure free
access to computerroom for unloadingDe
HRD-1 is de laserdisplay en -plotter en de PDP
11 /45 een computer van de Digital Equipment
Corporation, nodig voor de besturing.
2. De werking van het systeem
Het systeem kan 2 soorten beelden opleveren:
een beeld op een scherm (display) en een per
manent beeld op diazofilm. Het beeld op het
scherm wordt gevormd via een tussenbeeld op
kleurenfilm.
De lichtbron is een argon-laser (Spectra-physics
model 164-00). De laser verschaft een schrij
vende lichtstraal, geconcentreerd op het film-
vlak. De aanduiding laser is een samentrekking
van „Light Amplification by Stimulated Emis
sion of Radiation". De werking werd in 1960
ontdekt en berust op het feit, dat sommige
materialen onder invloed van invallend licht
een licht met een duizenden malen grotere in
tensiteit uitzenden. Dit wordt bereikt door het
lasermateriaal meestal gas of kristal en bij
de HRD-1 dus het gas argon bloot te stellen
aan een zgn. exciterende straling. Doordat de
laserstraal coherent is, ontstaat een ook op
grotere afstanden zeer nauwe lichtbundel met
een hoge energiedichtheid. Toepassing bij geo
detisch meetwerk lag voor de hand en werd
ook al in het genoemde leerboek in de uitgave
van 1964 vermeld. De intensiteit van de laser is
hoog genoeg om de kleuring van film te berei
ken dan wel diazofilm te bleken. De afwijking
van de lichtstraal bedraagt 0.5 milliradialen.
Het schrijfsysteem kan met een hoge snelheid
en een groot oplossend vermogen een te pro
grammeren patroon op de film belichten: het
eigenlijke tekenen. Ter vergelijking: een kaart-
blad, dat op de CalComp 7500 ruim 10 uur
duurde, werd op de display in 7 minuten te
voorschijn „getoverd".
De lens van het systeem is voorzien van een
dynamisch brandpunt, zodat het geprojecteerde
beeld steeds scherp blijft. Verder behoren tot
de optiek twee spiegels, die draaibaar zijn om
loodrecht op elkaar staande assen. De positio
nering van de spiegels bepaalt de nauwkeurig
heid en het oplossend vermogen van het sy
steem. De nauwkeurigheid komt overeen met
een afstand van 1 micron op de film.
39
