Kaartvervaardiging in Drenthe
door ir. H. J. Visser te Assen, secretaris van de Provinciale
Kaarteringscommissie van Drenthe.
Omdat we aan het begin staan van een nieuw
stuk kartografie van de provincie Drenthe,
dacht ik dat het zinvol was iets te vertellen over
de historie van de kaartvervaardiging van
Drenthe.
Bij mijn onderzoek naar deze historie stuitte ik
op een uitstekend artikel in de Drentse Volks
almanak van 1851. In die uitgave trof ik een bij
drage aan van mr. J. T. Bodel Nijenhuis ge
titeld: Oudste landkaarten der provincie
Drenthe".
Zowel inhoudelijk als qua taalgebruik een koste
lijk stuk dat aldus begint
,,De vroegste landkaarten op welke het Gewest
of Landschap Drenthe voorkomt, klimmen tot
de tweede helft der 16e eeuw op. Doch hier
moet in het algemeen aangemerkt worden dat
deels de schaarse bewoning deels de afgeschei
dene ligging dit land destijds a/s van weinig be
lang voor den aardrijkskundige deed voorko
men. Het is dus in de aanvang geenszins het
voorwerp voor een afzonderlijk kaartblad ge
weest, maar als het ware een toevoegsel tot de
omliggende landstreken; hetzij a. tot Friesland
hetzijb. tot Overijssel".
De oudste kaart van dit type dateert van 1552 en
is vervaardigd door S. Munserus, Bazel. Slechts
de volgende plaatsen zijn op deze kaart ver
meld: Roden, Norch, Ghieten, Borck (Wester-
bork), Lieveren en Daelhem (Dalen).
In de periode van 1552 tot ongeveer 1630 ver
schijnen nog een tiental kaarten van Friesland
waarop ook het Drentse gebied is afgebeeld
maar de kaartinhoud blijft nog schamel.
Maar dan vangt volgens de schrijver de morgen
stond voor Drenthe's aardrijkskundige voorstel
ling aan, met de kaart geheten ,,Ditio Trans-
Isulana", een kaart van het gebied omvattende
de huidige provincie Overijssel en Drenthe, toen
„Oversticht" geheten.
,,Het blad heeft gelijk allen die de Ditio Trans-
Isulana voorstelden het westen boven, het
oosten onder aan de kaart. De g eg raven e vaart
naar de Smi/der veenen is er nog niet op aange
tekend; wel een smal watertje uit die veenen
voortvloeiende".
In 1634 wordt het nog beter want:
,,Nu is voor de kartering van dit gewest de mor
genstond geheel verrezen. Wij hebben voor ons
het eerste afzonderlijke blad, waarop Drenthe,
zoo wel van Friesland als van Overijssel verlost,
alleen verschijnt.
Aan de aardrijkskundige voorstelling toch van
dit ons landschap begon zich nu zeer verdien
stelijk te betoonen de bekende rechtsgeleerde
Cornelius Pijnacker. Deze veelzijdige geleerde
had als staatsman den lande in twee gezant
schappen naar Algiers en Tunis gediend.
Nadat hij van laatstgenoemde plaats was terug
gekeerd, schijnt hij door het vrijkoopen van
christenslaven uit die roofstaten zijn eigene mid
delen dermate uitgeput te hebben dat hij eerst
in 's-Gravenhage verwijlende, pogingen (denke
lijk tevergeefs) aanwendde tot derzelfver herstel
of tot vergoeding zijner gedane uitschotten uit
's Lands kasse, en dat hij later zich, met der
woon, op eene afgelegen en goedkoope woon
plaats moest nederzetten.
Hij koos daartoe de stad Meppel. Te Meppel
was P. niet ledig gebleven, maar ten nutte van
dat gewest werkzaam geweest".
De kaart van Pijnacker dateert van 1634 en is
opgedragen aan ,,de doorluchtige en magtige
Heeren Staten van het Graafschap Drenthe en
hunne Gedeputeerden, uitmuntende en voor
zichtige mannen".
Er scheen aan die eerste kaart nog wel wat te
haperen, want er werd een verbeterde kaart op
gedragen aan de Staten van het gewest met de
volgende tekst:
,,Aan de doorluchtige en magtige Heeren Sta
ten van het Graafschap Drenthe en hunnen Ge
deputeerden de zeer edele, uitmuntende en
131
