Toepassing van elektronische
zakcomputers in de geodesie
door M. Hooijberg, topographical adviser bij Billiton International
Metals BV in Den Haag.
In aansluiting op de artikelen ,,De technicus en
de rekenautomaat" en Consumentenonder
zoek wetenschappelijke rekenmachines" (zie
Geodesia, april, mei en oktober 1977), bezien
we nu de praktische toepassing van deze appa
ratuur in de landmeetkunde. Drie vragen die een
modern bedrijf zich dient te stellen zijn: Wan
neer en hoe kunnen elektronische zakreken-
machines worden toegepast en is er genoeg
aandacht voor de geboden mogelijkheden? Bij
het onderzoeken van de mogelijkheden mogen
wij niet voorbijgaan aan het feit dat dit artikel
slechts een momentopname medio 1978 is. De
snelle ontwikkelingen in de elektronica gaan
door; het aantal componenten per mm3 neemt
toe, waardoor de kosten per functie jaarlijks
dalen. Van standaardisatie in de elektronica is
(nog)geen sprake.
Landmeetkundige rekenschema's
De landmeter is van oudsher gewend systema
tisch te werken. Dit geldt niet alleen in het veld,
maar ook op kantoor. Talloze rekenformulieren
zijn ontworpen om alle voorkomende bereke
ningen efficiënt uit te voeren. Deze schema's
zijn echter gebaseerd op het gebruik van hand-
of elektrische machines en duimendikke tafels.
Elektronische zakmachines verlangen in de
praktijk een andere benadering, o.a. door de
aanwezigheid van vele elementaire, transcen
dente functies en geheugens. Immers, tussen
resultaten blijven opgeslagen in de machine,
tafels zijn overbodig en de belangstelling gaat
alleen uit naar het gecontroleerde eindresultaat.
Dit artikel zal laten zien hoe formules kunnen
worden vertaald in schema's, de z.g. „keystroke
sequences", op een manier die past bij de elek
tronische zakrekenmachines. Staat 1 geeft een
voorbeeld van het berekenen van een cirkel
boog volgens de methode van de omgekeerde
poolse notatie, ook wel RPN genaamd. (Zie
Geodesia, oktober 1977, blz. 302).
Functies
Wetenschappelijke zakrekenmachines zijn ruim
voorzien van functies (SIN, COS, TAN, LN,
etc.), die zeer geschikt zijn voor geodetische be
rekeningen. Deze functies worden gegenereerd
met behulp van algoritmen, die bij elk fabrikaat
verschillend kunnen zijn. Een nauwkeurige con
trole is dus zeker geen overbodige luxe. Ook het
gebruik van functies dient met aandacht te wor
den bekeken. De TAN-1 boog tangens)
functie bepaalt b.v. wel een kaarthoek, maar
niet het juiste kwadrant. Bijvoorbeeld, TAN-1
(+3/+4) TAN"1 (-3/-4) 6 en TAN"1
_3/ 4) TAN-1 3/ -4) - 0. De juiste
hoek wordt direct bepaald met behulp van de
(R/P) functie (conversie van rechthoekige coör
dinaten naar poolcoördinaten en omgekeerd).
Bij gebruik van de HP-45 van Hewlett-Packard
zijn de uitkomsten als volgt:
TAN-M 3/ 4) 40097;
TAN"1 3/-4) 159003;
TAN-M-3/-4) - 159003 240097);
TAN-M-3/ 4) - 40057 359003).
Nauwkeurigheid
Een merkwaardigheid van de hand- c.q. elektri
sche machine is dat alle nullen achter de komma
slechts dienen ter bepaling van de plaats van de
komma. Bij elektronische machines ligt dit an
ders, want het z.g. „display" wordt onder
steund door een aantal onzichtbare geheugens.
Hierdoor kan de gebruiker, naar keuze, een
vaste of drijvende komma verlangen, mits het
getal in de machine tussen de grenzen van
„underflow" en „overflow" blijft (respect.
11.000000000 - 991 en I 9.999999998 99 I
Komt de machine wel buiten deze grenzen, dan
52
