100
boven. De wereldkaart van Fra Mauro geeft een
bijzondere samenvalting van alle geografische
kennis die men in Italië had, vóórdat Amerika en
de zeeweg naar Indië en China rondom Afrika
werden ontdekt. Op deze kaart combineerde
Fra Mauro de gegevens uit de oudheid, bekend
geworden door het te voorschijn komen van de
geografische werken en kaarten van Ptole-
maeus, de legenden uit de oudheid en Middel
eeuwen, die men ook al op oudere kaarten aan
treft, de tekening van de plaatsen en de kusten,
vooral in Azië, ontleend aan de reisverhalen van
Marco Polo, en nieuwe gegevens over de ont
dekkingen langs Afrika's westkust, ontleend
aan Portugese zeekaarten.
Voorts kan nog melding worden gemaakt van
een soort kaarten, die veel invloed op latere
kaarten hebben gehad, n.l. de ,,portulanen".
Terwijl in het algemeen in de vroege Middel
eeuwen de kaarten slechts een gebrekkig beeld
gaven van het in kaart gebrachte gebied, ver
schenen sinds het begin van de 14e eeuw op
perkament getekende kaarten, die een verras
send juiste afbeelding gaven van de kusten van
de Middellandse Zee en omgeving. De oudste
bewaard gebleven portulanen werden vervaar
digd in Italië, en wel in Genua, Venetië en
Ancona, alsmede op het eiland Mallorca. In de
15e eeuw ging men in Portugal portulanen
maken en daar en op Mallorca werden nu ook
de nieuw ontdekte kusten van Afrika, Azië en
Amerika afgebeeld. Aldus groeiden de portu
lanen soms uit tot wereldkaarten.
De 15e eeuw was het tijdvak van de Renais
sance en het Humanisme, de „Herfsttij der
Middeleeuwen", toen de mens de wereld waar
in hij leefde beter leerde kennen en met andere
ogen leerde zien. Het was tevens het tijdvak
waarin grote belangstelling voor de kunst en de
wetenschap van de oudheid bestond. Voor de
kartografie was in het bijzonder van belang, dat
de werken over de geografie en de kaarten van
Ptolemaeus werden herontdekt. Verder maakte
men kennis met de geografische werken van
Plinius, Pomponius Me/a en Solinus. Het vin
den van de zeeweg naar Indië en China en de
ontdekking van Amerika, om van andere ont
dekkingen niet te spreken, vergrootten de feite
lijke kennis van de wereldzeeën en de conti
nenten.
In het jaar 1400 werd door de Florentijnse ge
leerde Palla Strozzi een handschrift van Ptole
maeus: Geografie uit Constantinopei" verkre
gen. In 1406 werd de Griekse tekst door Jacopo
Angelo in het Latijn vertaald. De eerste druk,
zonder kaarten, verscheen in 1475 in Vicenza.
Een hoogtepunt van de Ptolemaeus-uitgaven
waren de edities uitgegeven in Straatsburg in
1513, waarvan de kaarten hoogstwaarschijnlijk
het werk waren van Martin Waldseemüller.
Hoe belangrijk ook de herontdekking van Ptole
maeus' werken was en hoe verrassend de ver
ruiming van het wereldbeeld voor Mercators
tijdgenoten, men kwam spoedig tot de ontdek
king dat dit werk aanvulling en verbetering be
hoefde. Tot diep in de 16e eeuw trachtten de
kaartmakers de gegevens van Ptolemaeus in
overeenstemming te brengen met de resultaten
van de nieuwe ontdekkingen in Azië, Afrika en
Amerika. Mercators wereldkaart van 1569 en de
vele, vaak uitvoerige legenda op die kaart,
geven wel een duidelijk beeld van de hard
nekkige pogingen om dit alles tot een bevredi
gend geheel te combineren.
Ondertussen hadden de ontdekkingen, vooral
van de Spanjaarden en de Portugezen in de 15e
eeuw, het wereldbeeld ingrijpend gewijzigd.
Nadat de Portugezen in etappes de westkust
van Afrika hadden verkend, werd in 1487 door
Bartholomëu Diaz de zuidpunt van Afrika om
varen. In 1492 bereikte Columbus West-lndië; in
1498 bereikte Vasco di Gama Voor-lndië; in
1500 ontdekte Cabral Brazilië; in 1511 veroverde
Affonso d'Albuquerque Malacca en in 1512 be
reikten de Portugezen de Molukken, de lang
gezochte specerij-eilanden. Tenslotte werd in
de jaren 1519-1522 door de schepelingen van
Magalhaes de eerste tocht rondom de wereld ge
maakt. Dit zijn slechts de hoogtepunten van de
ontdekkingsreizen in de 15e eeuw en het begin
van de 16e eeuw, die werden voortgezet, nu
niet alleen door de Spanjaarden en Portugezen,
maar ook door de Fransen, Engelsen en na 1590
vooral door de Hollanders. Het spreekt vanzelf
dat al deze ontdekkingen aanleiding gaven tot
het maken van nieuwe en betere wereldkaarten,
soms in handschrift getekend, later als hout
sneden en kopergravures, die eveneens zeer
zeldzaam zijn.
Kartografie in de zestiende eeuw
Mercators wereldkaart verdient naast de toege
paste „Mercatorprojectie" de aandacht, omdat
ze een unieke momentopname geeft van wat
toen wel en niet bekend was. Mercator combi
neerde zo goed mogelijk de door hem, met na
druk zeer hoog geschatte, gegevens van de
oudheid. Gegevens van Ptolemaeus, maar ook
van klassieke auteurs over de geografie als
Plinius, Pomponius Mela, Solinus, naast gege
vens van reizigers in de Middeleeuwen, vooral
van Marco Polo, maar ook van Nicolaas Conti
en anderen, en met wat hij te weten kon komen
van Spaanse en Portugese zeekaarten. Op
velerlei gebied was zijn kennis nog beperkt of
