Afb. 17. Tekening van de randverdeling en nonius uit
,,Nova et accurata astro/abii geometriei structura" van
Hedraeus.
zich op het kompas bevindt. Met behulp van de
uurverdeling in het kompas kan daarmee de
tijd worden bepaald. Een andere beschrijving
van het principe van de nonius is te vinden in
een publikatie van Benedictus Hedraeus 1608 -
1659). Deze Zweedse wiskundige, die in 1649
hoogleraar werd in Upsala, verbleef tijdens zijn
reizen onder meer in Leiden. Daar verscheen
van hem in 1643 een boek getiteld ,,Nova et
accurata astro/abiigeometrici structura". Hierin
beschrijft hij uitvoerig een landmeetkundig
instrument, dat bestaat uit een cirkelrand met
aan de binnenkant een verdeling in graden.
Daarbinnen draait een tweede cirkel met vi
zieren. Hierop is een noniusverdeling aange
bracht en wel zodanig, dat 60 noniusdelen
overeenkomen met 61 randdelen (zie afb. 17).
In het derde 'hoofdstuk wordt ook voorgesteld
twee noniën op 180° van elkaar aan te brengen,
dit is de eerste bewuste vermelding van het
principe van diametrale af/ezingen\ Het instru
ment is, volgens Hedraeus, vervaardigd door
Afb. 18. Hollandse Cirkel van R. Konst. Diameter 35 cm. Midden 18e eeuw. Randconstructie met twee noniën naar Hedraeus.
Collectie Afdeling der Geodesie TH-Delft.
300
